Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Tijs Koedam.
Tijs Koedam is de man achter EnergyPlatform – Employee Wellbeing Company, een bedrijf dat al tien jaar helpt om wellbeing in het bedrijfsleven te bewaken en/of vergroten. Onder meer via de Mental Wellbeing Month, een initiatief waarin we samen optrekken…
Schaamte is een van de meest onderschatte emoties. We doen het meestal in stilte, het is niet hip om spontaan met wildvreemden te delen hoe je soms (of vaak) over jezelf denkt.
Ik zou wel eens willen weten of iedereen zich wel eens schaamt. Zelf ben ik er best goed in, dus je fantaseert dan al snel dat alle mensen om je heen dat ook wel een beetje zullen hebben: het gevoel dat je beter in het niets kunt oplossen, dat jouw aanwezigheid volstrekt overbodig is en dat iedereen opgelucht ademhaalt als je ongemerkt verdwijnt.
Soms twijfel ik wel, dan zie ik in de krant of op tv iemand voorbij komen die volstrekt schaamteloos lijkt. Maar ik vertrouw er toch maar op dat zelfs disfunctionerende politici en bestuurders zich ook wel eens schamen (thuis, in stilte).
In de gesprekken die ik heb wordt regelmatig gehuild om de schaamtegevoelens die iemand kwellen. Lieve mensen spreek ik, die goed functioneren, maar die van binnen verteerd worden door een gevoel dat ze dom zijn, of lui, of lelijk. En cognitieve therapie helpt dan niet: ook al weet je dat het feitelijk onjuist is, het schaamtegevoel sijpelt door alles heen, het is een vorm van lekkage die niet te stoppen is. Zelfs als je de oorzaak weet…
Zonder uitzondering (mijn ervaring tot nu toe) voert het terug naar de kindertijd, dat schaamtegevoel. Vaak werd het, al dan niet bewust, aangebracht door een ouder die de eigen emotionele huishouding niet op orde had. Maar ook dat inzicht leidt niet vanzelf tot minder schaamte. Boos worden op je ouder(s) helpt trouwens ook niet, ook zij kennen schaamte.
“We vermijden ongemakkelijke emoties graag. We hebben het er liever niet over. Maar: met de vermijding houd je een emotie vaak wel in stand.”
En van het harde oordeel over onszelf wordt niemand wijzer, vooral wij zelf niet.
Komende week start ik met een gespreksgroep. Het belangrijkste doel is wat mij betreft dat iedereen het aandurft om al zijn/haar ongemakkelijke gevoelens te delen, in een warme, veilige omgeving.
Ik ga dapper meedoen. ‘Schaamtegevoel? Ja hoor, iedere dag, veel te veel…’
‘Schuldgevoel? Altijd, per definitie.’
Maar: we gaan ook lachen. Waarom? Omdat werkelijk alle emoties er mogen zijn.
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Karina Schaapman
Karina maakte ooit een kinderboek, het Muizenhuis. Jaren later runt ze met haar kinderen een internationaal familiebedrijf, actief in tientallen landen.
Fimme kwam veel tegen, en liep ook veel mis. Hij is pas 28, maar heeft al flink wat oud zeer… Maatschappelijk succesvolle ouders, maar thuis niet het klimaat waarin jonge kinderen gedijen.
‘Verwend verwaarloosd’ hoor je wel eens, en dat is wel van toepassing op zijn jonge leven. Terwijl pa ‘succesvol’ was als psychiater in de verslavingszorg stak Fimme de ene na de andere joint op. Op zijn 17e al zelfstandig in een flatje in Amstelveen. Goed he, zo jong op zichzelf? Nee, te vroeg te veel alleen, weet ik nu. Ik hield wel van hem, maar qua liefdevolle, warme aandacht was het heel karig in zijn jeugd.
Op zijn 20e moest Fimme Bakker een kliniek in, en kreeg ik mijn diploma ‘afwezige vader’. Als hij toen de strijd met zijn verslaving aan cannabis niet was aangegaan… Ik krijg kippenvel bij de gedachte aan de foute afloop, die soms vlakbij is geweest. Maar ik had geen idee wat er speelde, toen. Het ging net lekker met mijn carrière…
Acht jaar verder is er veel veranderd. In zijn leven, en ook in onze relatie. In een podcast-gesprek van bijna twee jaar geleden kun je het al horen: In gesprek met Fimme Bakker.
Fimme is afgestudeerd als cabaretier, hij is gaan samenwonen met een ongelooflijk lieve leeftijdgenote, en: hij gaat volgend seizoen op tournee langs de Nederlandse theaters. Met zijn vader… En we gaan het hebben over: verslaving (of mateloosheid).
Het is heel spannend, voor ons allebei. Durven we dit? Kunnen we dit? Is er iemand met interesse in zo’n eigenaardig duo?
Fimme is volwassen, en bij mij schiet het ook al best op, dus we denken dat onze relatie er tegen is bestand. Het wordt een ontdekkingstocht, maar ik ben nu al dankbaar dat ik de kans krijg van mijn zoon.
En, niet onbelangrijk: hij heeft talent! Dat zeggen ook mensen die er echt verstand van hebben. De eerste kans om daar iets van te zien is donderdag 23 maart, in het Posttheater in Arnhem. En check anders zijn website, net af: www.fimme.nl.
Spannend, zei ik al.
Maar bovenal ben ik trots op deze prachtvent en dankbaar dat we dit samen kunnen gaan ondernemen. We houden jullie op de hoogte😘
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Japer van Hylckama Vlieg
Jasper werd een bevlogen coach en wil mensen nu helpen om op een ‘groene’ plek aan zichzelf te werken, zie zijn website: coniunctum.nl
Er is een opvallende overeenkomst in alle geruchtmakende zaken van de afgelopen tijd waarin grensoverschrijdend gedrag centraal stond.
Zowel bij The Voice, DWDD als Studio Sport gingen bekende mannen over de grenzen van collega’s en medewerkers die in de pikorde onder hen stonden. Maar daar is het me nu niet om te doen. Het gaat ook om de leidinggevenden die tekort schoten (en die niet zelden proberen achteraf hun straatje schoon te vegen). De mannen die worden beschuldigd waren succesvol, charmant en vanwege hun succes ook machtig. De leidinggevenden profiteerden mee van het succes dat de sterren ook hen brachten. Ze bedekten veel te veel met de mantel der liefde (nou ja, liefde…) en slagen er naderhand onvoldoende in te erkennen dat ze hebben gefaald als leidinggevende wanneer er weer een misstand naar buiten komt.
Zoals afgelopen week bij NOS Sport.
Een jongetje dat heel goed kan voetballen heeft vaak zijn ouders als grootste fans. Niet zelden presteert het ventje iets waar zij voor zichzelf slechts van hebben gedroomd. Niks mis met ouders die supporter zijn van hun eigen kind, maar er is een risico dat nogal eens over het hoofd wordt gezien: dat je goed kunt voetballen maakt je nog niet tot een uitzonderlijk mens. En daar zie je het regelmatig misgaan; er wordt onvoldoende gecorrigeerd op gedrag dat los staat van het voetbaltalent. Onuitstaanbaar gedrag wordt door de vingers gezien, want het is zo’n uitzonderlijk talent. Praat eens met broertjes of zusjes van zo’n talent, je schrikt hoeveel aandacht die vaak mislopen.
In de begeleiding van topsporters is dat misschien wel het belangrijkste: de jongens en meisjes met talent toch met beide benen op de grond houden. Daar ging het dus mis met die grensoverschrijdende mediamannen. De leidinggevenden schoten tekort in wat je best een ouderrol zou kunnen noemen. ‘Liefdevol begrenzen’, daar ontbrak het aan.
Dit is geenszins bedoeld om het grensoverschrijdende gedrag goed te praten, maar wel een oproep aan alle managers, trainers, directeuren en coaches om hier veel scherper op toe te zien. En geen verstoppertje te spelen als je opzichtig hebt gefaald.
Ieder bedrijf of organisatie kun je beschouwen als een systeem waarin er door verschillende mensen uiteenlopende rollen vervuld moeten worden. Als dat niet goed gebeurt ontstaat er een systeemprobleem, en dat is precies wat hier gebeurd is.
Een paar weken poneerde ik de volgende stelling op Twitter: ‘De belangrijkste vraag, die het vaakst niet wordt gesteld: wat willen de lichamelijke klachten je laten weten?’
Veel reacties getuigden van het nodige onbegrip: ‘Wat heb je hieraan als je na een verkeersongeluk op de intensive care belandt?’ en ook woede, natuurlijk, over kindjes met kanker…
Vaak voel ik me onbegrepen, en zeker op Twitter. Probeer ik genuanceerd te zijn en dan reageren gekwetste mensen toch weer heel geprikkeld, en spelen de boodschap terug op de man.
Dus ga ik het toch nog proberen toe te lichten (‘je hoeft jezelf niet altijd te verdedigen Bram’).
Toen mijn cerebellum het in 2018 begaf volgden maanden neurologisch onderzoek. Kosten nog moeite werden gespaard, maar er werd geen objectieve verklaring gevonden voor mijn ernstige klachten (‘cerebellaire ataxie’). De enige vraag die me echt verder heeft geholpen bedacht ik zelf, in de maanden die ik gedwongen thuis zat. De vraag: waarom haperde mijn brein, welke boodschap kon ik daarin ontdekken?
Een vraag stellen betekent vaak niet hetzelfde als het antwoord weten… En toch kan het ‘de patiënt’ veel opleveren om na te denken over dat wat voorafging aan burn-out, tinnitus, fibromyalgie of whiplash. Alleen al de risicofactoren, life-events, bieden stof tot nadenken. Als je een antwoord kunt bedenken heb je ook de mogelijkheid om meer regie te pakken op je herstel, of te voorkomen dat je nog een keer zo’n ‘onbegrepen klacht’ krijgt. Het goede antwoord bestaat trouwens niet, het gaat om het kloppend maken van je verhaal, en dat is altijd strikt persoonlijk…
Ik was volledig uit balans, anderhalf jaar lang, en het had me enorm geholpen als een neuroloog mij in een vroeg stadium expliciet had gevraagd: ‘Hoe komt dit, denk je?’ Ik had er graag een van de vele bloedonderzoeken voor ingeleverd…
Artsen en andere medische professionals doen niemand tekort door te vragen naar de betekenis van lichamelijk ongemak. Ook als er geen antwoord te vinden is. Ondertussen kunnen ze slachtoffers van ongelukken en mensen met kwaadaardige aandoeningen op hun ‘gewone’ manier blijven behandelen.
Dan bekommeren alternatievelingen als ik zich wel om de mensen die zichzelf beter willen leren begrijpen…
Bram’s boek Oud zeer stond centraal in een levendig gesprek tussen divers experts waaronder Bram zelf.
Huisarts Cees Jansen, oud-psychiater Bram Bakker, voormalig life coach Els de Wit en muzikant Aryan van Beugen, waren afgelopen woensdag te gast in het radioprogramma Dossier Mastenbroek. Het programma stond in het teken van ‘Oud Zeer’, het nieuwe boek van Bram Bakker.
Bram Bakker ging tijdens de uitzending in gesprek met Cees Jansen. Onderwerpen zoals, de wijsheid van medische wetenschap, het volgen van paden buiten de reguliere psychologie, maar ook verhalen uit de praktijk kwamen voorbij. Bestaan er trouwens mensen zonder geweten? En hoe doelmatig is een gevangenisstraf eigenlijk? Het werd een zeer spraakmakend interview.
Niet op de laatste plaats waren Bram, Cees, Els en Aryan zelf ook openhartig over hun eigen levensloop en mentale conditie. Over conditie gesproken: Bram blikte tijdens de uitzending ook nog even terug op de door hem gelopen Tokyo Marathon. Een behoorlijke inspanning, maar goed voor lichaam en geest!
Gasten: Bram Bakker, Cees Jansen, Els de Wit en Aryan van Beugen
Presentatie: Martijn Mastenbroek en Martin Reitsma
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Daan Ruiter
Daan werkt systemisch, de sportpsycholoog met ego kan hem niet boeien.
Aan diagnoses stellen doet oud-psychiater Bram Bakker niet meer. Het woord ‘trauma’ mijdt hij bij voorkeur. Liever spreekt hij van ‘oud zeer’, ook de titel van zijn nieuwe boek, waarin hij onder meer ingaat op zijn eigen pijn van vroeger. ‘Ik dacht: als ik op tv ben, doe ik ertoe. Dat is natuurlijk een totale misvatting.’
Interview door: Sanne Kloosterboer
Bram Bakker (59) gold lange tijd als het enfant terrible van de psychiatrie, de dwarsligger die altijd iets aan te merken had op zijn vak, bij voorkeur ook op tv. Intussen heeft hij zijn psychiaterstitel eraan gegeven. Vanuit een vrijere rol houdt hij zich nu bezig met geestelijk welzijn. Bakker: ‘Ik heb lang tegen het GGZ-systeem aan geschopt en dat had al zijn doeltreffendheid wel verloren. Op een gegeven moment krijg je het swiebertje-effect: daar heb je hem weer. Toen ik stopte met werken als psychiater, kreeg ik meer ruimte om na te denken over waar het nou om gáát in mijn vak. In mijn vorige boek, Gevoelsarm, beschreef ik waar ik tegenaan liep binnen de kaders van het psychiater zijn. In mijn nieuwe boek, Oud zeer, probeer ik te beschrijven hoe het dan wel moet in mijn ogen, wat dan wel kan werken.’
De wereld is gek
De Nederlandse GGZ is volgens Bakker ingericht als een systeem waarin de oorzaak van iemands klachten er niet toe doet. ‘Ik heb altijd het gevoel gehad dat dat niet klopte’, stelt Bakker. ‘Psychiater Jan Foudraine, mijn grote idool, zei altijd: niet de mens is gek, maar de wereld waarin hij leeft. Foudraine ging daar heel ver in. Hij zei: iemand die psychotisch is, valt te begrijpen. De psychose hoefde in zijn ogen geen stoornis te zijn, maar was eerder het gevolg van iets wat er gebeurd was. Dat is een zienswijze die veel meer kijkt naar onderliggende oorzaken, die wil begrijpen waarom iemand depressief, angstig, verslaafd of verward is. Maar daar is de zorg niet op ingericht. Dat past niet in het systeem.’
Het systeem vinkt, in Bakkers woorden, symptomen af, geeft medicatie en cognitieve gedragstherapie, en dat is het dan. ‘Maar zo werkt het niet, want de onderliggende mechanismen blijven bestaan en die blijven getriggerd worden. Als je die niet kent, niet herkent en niet leert daarmee te werken, ben je gedoemd opnieuw angstig, depressief, verslaafd enzovoort te raken. En dat zie je terug in de statistieken van de GGZ. De bulk van de mensen die daar komen, bestaat uit draaideurklanten.’
Cv Bram Bakker
1963 Geboren in Zwolle
1991 Afgestudeerd in Geneeskunde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, daarna specialisatie tot psychiater aan de toenmalige Valeriuskliniek in Amsterdam (nu GGZ InGeest).
2000 Gepromoveerd aan de Vrije Universiteit op een onderzoek naar de behandeling van paniekstoornis met pillen of praten.
Als psychiater werkte Bram Bakker op verschillende plekken. Hij schreef diverse boeken, waaronder: ‘Te gek om los te lopen’ (2003), ‘Gevoelsarm’ (2021) en ‘Oud zeer’ (2022). Daarnaast maakt hij podcasts met de titel ‘De Balanskliniek’.
Bram Bakker is vrijgezel en heeft drie kinderen: Fimme (1994), Milan (2002) en Luna (2005).
Gevoelsarm klimaat
Dat kijken naar de oorzaak begint volgens hem al bij de diagnose: ‘We zouden elkaar beter kunnen begrijpen wanneer we niet zouden zeggen dat iedereen die ergens last van heeft een stoornis heeft. We zouden ook kunnen denken: o, die is vastgelopen in zijn verhaal, of: het is hem of haar allemaal even te veel geworden.’
Ook met het woord ‘trauma’ is hij terughoudend: ‘Ik heb er moeite mee als mensen overal het woord “trauma” op plakken. Het is eenzijdig: bij trauma’s gaat het vooral om dingen die mensen zijn overkomen, om de dingen die helaas wel gebeurd zijn: klappen en allerlei vormen van misbruik. Maar vaak genoeg komen mensen in de problemen door de dingen die er vroeger níét waren, dingen die noodzakelijk zijn om een beetje goed op te kunnen groeien. Warmte, betrokkenheid, aandacht. Wat mensen zijn misgelopen, veroorzaakt vaak grotere schade. En dat is wat mij betreft oud zeer. Veel mensen zijn opgegroeid in een gevoelsarm klimaat.’
Als er wel trauma’s zijn, hebben mensen vaak het meest last van de context waarin die zijn opgelopen, meer nog dan van het trauma zelf – een context van oud zeer. Bakker: ‘Het meisje in mijn boek dat verkracht werd en thuiskwam met een vieze jurk, had er ten slotte meer last van dat haar moeder geen oog had voor haar verhaal en boos was over die vieze jurk. En veteranen die verknipt uit een oorlog komen, zijn vaak jongens die al met schade vertrokken. Want als je vroeger weinig warmte, liefde en aandacht hebt gehad, is de kans dat je in het leger gaat a priori al groter. Wanneer daar dan traumatische ervaringen bovenop komen, krijg je een dodelijke cocktail. We weten bijvoorbeeld dat mensen die bij het vreemdelingenlegioen gingen, bijna altijd vreselijke levensgeschiedenissen hadden. Die zochten dan instinctief structuur, discipline én avontuur, want spanning is een goede pijnstiller. De thrillseekers zijn vaak mensen die iets te verdoven hebben.’
Kleine mannetjes
In Oud zeer noemt hij een gelukkige jeugd als achtste vinkje. En er zijn volgens Bakker best veel mensen met een gelukkige jeugd. ‘Die lopen gewoon niet zo in het oog. Dat zijn mensen die ergens in een dorp geboren worden, trouwen met iemand uit de omgeving en gewoon hun leven leiden. Dat zijn niet de mensen die romans over hun jeugd schrijven, theatervoorstellingen maken of anderszins een publiek bestaan zoeken. Als jij niet gezien bent als kind, krijg je snel de reflex “kijk mij nou”, wat we nu het best als het syndroom van Matthijs van Nieuwkerk kunnen omschrijven. Dan zoek je overcompensatie in aandacht en bewondering. Dat is dan je brandstof. Ik heb daar zelf ook last van gehad, als gevolg van oud zeer: als ik op tv ben, doe ik ertoe. Wat natuurlijk een totale misvatting is.’
Want het helpt niet, weet Bakker uit ervaring: ‘Bekende mensen willen almaar meer, meer, meer. Daarin zie ik een sterke link met verslavingen. Aandacht en geld zijn de meest voor de hand liggende middelen om te compenseren dat je vroeger gepest en niet gezien bent. Ik noem als voorbeeld vaak kleine mannetjes die staatsleider worden. Als Poetin 1 meter 80 was geweest, hadden we nu misschien die oorlog niet. Berlusconi, Sarkozy: het zijn mannen die zich over iets heen moeten vechten. Er zijn ook veel kleine acteurs: Dustin Hoffman, Al Pacino, Tom Cruise, allemaal met een hoog kijk-mij-nougehalte.’
Onderzoek laat zien dat rijke, beroemde mensen vaker hun leven beëindigen dan mensen die niet rijk en beroemd zijn, vertelt Bakker. ‘Die mensen zijn in een valkuil getrapt: als ik rijk en beroemd ben, komt alles goed. En dan zijn ze het, en voelen ze zich nog steeds ellendig. Lees de levensgeschiedenis van Kurt Cobain, van Amy Winehouse: het is niet raar dat ze zich van het leven beroofden.’
Bij verslavingen – dus ook de verslaving aan geld en bekendheid – zou het ‘waarom’ wat Bakker betreft de meeste aandacht moeten krijgen. ‘In de verslavingszorg zijn de resultaten erkend slecht’, zegt hij. ‘Ook daar wordt op symptoomniveau behandeld. Dus je krijgt de boodschap: als je niet tegen drank kunt, moet je nooit meer drinken. Dat is prima, dat begrijpt iedereen, maar de onderliggende vraag, “waarom drink je”, “waarom is het nooit genoeg”, krijgt te weinig aandacht. Daaronder, en ook onder eetstoornissen, want die lijken op verslavingen, zit namelijk een verwrongen poging controle te krijgen over iets wat pijn doet, om die pijn te verdoven. Als je niets aan die pijn doet, blijf je terugvallen.’
Terwijl je volgens Bakker wel degelijk iets aan die pijn kunt doen. ‘Daar ben ik heel optimistisch over. Maar het punt is: wij voelen niet met ons hoofd. “Ik voel me slecht” gaat over je lichaam. Dat zie je al aan de taal: “de schrik slaat me om het hart”, “het loopt me dun door de broek”, “ik voel het aan mijn water”, “wat heb je op je lever”: we praten, als het over gevoel gaat, al honderden jaren over het lichaam. In de GGZ is er, met alle medicatie, een extreme focus op het hoofd ontstaan, wat je natuurlijk in de hele maatschappij terugziet. We weten hoe we ons moeten gedragen, maar dat is helemaal ontkoppeld van hoe we ons voelen.’
De meeste mensen – hijzelf incluis – hebben hun hoofd en hun lichaam een beetje ontkoppeld, stelt hij vast. ‘Terwijl ze aan het praten zijn, gebeurt hier van alles, maar dat zijn ze zich niet bewust, want ze zijn aan het praten, niet aan het voelen. Maar wat er in je hoofd gebeurt, heeft hier,’ – hij wijst op zijn buik – ‘in je lichaam, een basis. Als je basis, door hoe je leven is verlopen, krakkemikkig is, moet je dat aandacht geven.’
“Ouders kiezen elkaar niet zelden uit omdat ze oud zeer bij elkaar herkennen.’
Geen diagnoses meer
Dat doet hij tegenwoordig in wat hij ‘oudzeersessies’ noemt, meestal eenmalige gesprekken met mensen. En die gesprekken voert hij niet als psychiater, want zijn registratie als psychiater heeft hij eind 2021 ‘gewoon laten verlopen’, vertelt hij. ‘Je moet in vijf jaar voldoende opleidingspunten halen om psychiater te blijven. Een jaar eerder had ik bedacht: ik ga die punten niet meer halen.’ Heeft de controverse die hem lijkt aan te kleven – door zijn voortdurende kritiek op het GGZ-systeem en vanwege twee medische tuchtzaken – daar nog een rol in gespeeld? Bakker: ‘Die controverse speelde vooral in de media. In de praktijk kon ik overal werken en functioneerde ik gewoon prima als psychiater.’
Het opgeven van zijn titel noemt hij ‘een bevrijding’. Diagnoses stelt hij helemaal niet meer, ook niet stiekem, in zijn hoofd. Ook dat vindt hij bevrijdend. In zijn boek durft hij de stelling aan dat psychische stoornissen weleens geworteld zouden kunnen zijn in oud zeer, en aangejaagd worden door aanleg. Een stoornis als ADHD bijvoorbeeld. Over zichzelf schrijft hij: ‘Mijn hoofd beweegt doorlopend bij pijnlijke gedachten en herinneringen vandaan. Elke kick, hoe kortdurend ook, helpt deze nare denkbeelden te vermijden.’ Zo bezien is ADHD een copingstijl, een manier om om te gaan met stress en problemen: de ADHD’er verlegt voortdurend zijn aandacht om weg te blijven van zijn pijn.
Maar in zijn praktijk zal zo’n term niet snel meer vallen, want ‘ik heb een weerzin ontwikkeld tegen kretologie’. In zijn oudzeersessies gaat het hem om iets anders. Ter illustratie vertelt hij: ‘Ik had pas geleden een vrouw op gesprek, getrouwd, ze hield veel van haar man, haar man hield van haar, maar ze hadden al 25 jaar geen seks gehad, want ze voelde zich niet veilig in haar lichaam. Ik zei: vraag hem eerst eens je rug te masseren. Begon ze te huilen: dat durfde ze niet. Heeft zo’n vrouw een diagnose nodig, of een aanmoediging om het lichamelijke eens rustig te verkennen? Om het kalmerende van huid-op-huidcontact te ervaren?’
In de oudzeersessies hanteert Bakker de ‘kookboekbenadering’, zoals hij het noemt. ‘Ik kijk met mensen naar de dingen die ze zouden kunnen ondernemen om hun genezingsproces te ondersteunen of op gang te helpen. Tegen de een zeg ik: ga eens een familieopstelling doen, tegen de ander: ga eens naar een haptonoom, en tegen de volgende: je moet naar een ouderwetse psychotherapeut, want je hebt nooit leren praten. Al die smaken komen voorbij, er zit geen wetenschap achter, het is pure intuïtie.’
In zijn boek gaat Bakker ook uitvoerig in op zijn eigen oude zeer. Bakkers moeder was thuis de grote aanwezige. Ze was in zijn beleving kil en de kleine Bram kreeg bij kleine overtredingen klappen. Maar niet altijd, en dat maakte het onvoorspelbaar. Zijn vader was minder aanwezig. ‘Ouders kiezen elkaar niet zelden uit omdat ze oud zeer bij elkaar herkennen’, zegt hij. ‘De gedaante die dat aanneemt is dan bij de ene ouder acting out, terwijl de ander zich juist terugtrekt. Dat is niet seksegebonden. Dat zie je ook bij mensen met een oorlogsverleden: de een leeft zich uit met drank en drugs en criminaliteit en de ander trekt zich helemaal terug. Mijn vader komt uit een familie die vreselijk heeft geleden onder de oorlog, maar dat is niet bespreekbaar. Dus hoe mijn vader in het gezin was, staat niet los van hoe zijn vader is geweest.’
Erkenning
Tegelijkertijd waren de verwachtingen hoog. Bakker: ‘Ik ben nu Ischa Meijer aan het herlezen, een bundel met de veelzeggende titel. Een jongetje dat alles goed zou maken. Zo heb ik me ook altijd gevoeld. Mijn beide ouders hebben niet gestudeerd, mijn vader kon niet en mijn moeder mocht niet, dus ik wist al heel jong dat ik moest studeren. Mijn ouders wilden dat hun kinderen wel geven. Maar het was natuurlijk veel dringender dan “willen geven”, het was het heilige moeten.’
Zijn ouders ziet hij niet meer. Ze hebben het contact met hem verbroken na zijn ontboezemingen over hen. Hij is niet meer boos om vroeger, maar vergeving is lastiger. Bakker: ‘Dat is heel simpel: voor vergeving is erkenning nodig van wat er gebeurd is. Als slachtoffer kun je een deel van het werk zelf doen, namelijk het achter je laten van je boosheid en je frustraties. Dat deel heb ik volgens mij echt kunnen doen. Maar om de relatie met mijn ouders te laten doorontwikkelen, is het nodig dat ze erkennen wat er gebeurd is. Mijn moeder was enorm onder de indruk van de Waarheids- en Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika, maar het lukt haar zelf niet om het gesprek aan te gaan met iemand die zich – terecht of onterecht – slachtoffer voelt van haar gedrag.’
Nooit genoeg
‘Ik ga vaak naar de moeder van Joost Zwagerman’, vertelt hij. ‘Die is even oud als mijn moeder en Joost was even oud als ik. De gesprekken die ik met mijn moeder niet kan hebben, kan ik met de moeder van Joost wel hebben. Zij kan mijn woorden makkelijk relativeren, want ik ben niet haar zoon, dus tussen ons zit die gevoeligheid er niet. Zij kan mij goed uitleggen dat het er in de jaren zestig zo aan toe ging. Mijn moeder kreeg op haar 22ste haar eerste kind. De gedachte dat ik op mijn 22ste voor kinderen had moeten zorgen, grijpt me bij de strot. Mijn moeder is een heel intelligente vrouw. Ze had willen studeren en werken. In die zin is er in haar leven een schot geplaatst. Daar zat ze in een nieuwbouwhuis in Zwolle en daar ging de horizon. Ik vind dat verdrietig.’
Zoals zoveel mensen heeft ook Bakker lang het gevoel gehad dat het nooit genoeg was wat hij deed. ‘Dat is zoiets ongeneeslijks. Dan ging ik op zondagmiddag langs bij een meneer met een psychose omdat zijn partner mijn hulp inriep. En dan kon ik niet tegen mezelf zeggen: doe even normaal, het is zondagmiddag, ga lekker in het bos wandelen. Dat heb ik natuurlijk ook vanuit het gereformeerde geloof meegekregen: je moet woekeren met je talenten. Maar daar ben ik wel enorm in vastgelopen. Het is ongelofelijk belangrijk om vrede te hebben met wie je bent en wat je kunt. Dit jaar word ik zestig en de weg naar vrede met mezelf is nog niet voltooid.’
Enkele dagen geleden luisterde ik naar een gesprek met dichter/schrijver Erik Jan Harmens (check de podcast ‘Nooit meer slapen’).
Eigenlijk wist ik niet meer over de man dan dat hij lang een alcoholprobleem had, en dat hij daar een aanbevelenswaardig boek over schreef, ‘Hallo muur’. Harmens is net als ik een witte, heteroseksuele man van ergens in de vijftig, onze jeugdjaren speelden zich af op verschillende plekken in het land, maar wel in dezelfde tijd.
Aanleiding voor het interview was het verschijnen van een nieuwe dichtbundel, ‘De man die blauw werd’, die verwijst naar de diagnose autisme die bij Harmens nog niet lang geleden officieel werd vastgesteld. Een flink aantal jaren nadat hij gestopt was met zijn alcoholgebruik (was het symptoombestrijding?). Alleen al om eens te horen hoe zo’n diagnose wordt gesteld kan ik de podcast aanraden.
Harmens gaf gewillig antwoord op de vragen die hem werden gesteld over de diagnose. Voor- en nadelen van zo’n diagnose kwamen aan de orde, en ook heel veel verschijnselen (‘symptomen’) in zijn leven, die passen bij het label ‘autisme’.
“Wat wel standhoudt is mijn overtuiging dat een psychiatrische diagnose uiteindelijk niet veel meer of minder is dan een manier om controle te krijgen over je levensverhaal.”
Het was verwarrend voor me, het beluisteren van het gesprek. Er kwam namelijk ongelooflijk veel voorbij waar ik mezelf in herkende, terwijl ik nog nooit een seconde in mijn leven heb overwogen of ik ook niet iets in het ‘autisme spectrum’ zou kunnen hebben, als verklaring van veel problemen waar ik in mijn leven tegenaan ben gelopen. Zelfs de beschrijving van moeilijkheden in intieme relaties die Harmens gaf herkende ik. Maar ook dat bleek geduid te kunnen (of mogen? of moeten?) worden als een minder bekend kenmerk van autisme. Wat de schrijver vertelde over zijn jeugd, en zijn ouders: het sluit precies aan bij hoe ik daarop terugblik. Zelfs zijn manier van beschrijven en er over praten herkende ik.
Harmens schreef ooit een boek over zijn jeugd, in Alphen aan den Rijn, ‘Rigolettohof’. In wat hij erover vertelt in de podcast hoor ik weer opvallende gelijkenissen met hoe het mij verging in het veel verderop gelegen IJsselmuiden, deels beschreven in ‘Oud zeer’. In het gesprek kwam ook nog voorbij dat de moeder van Erik Jan wellicht ook autisme heeft gehad, hoewel dat officieel nooit is vastgesteld. De afwezige vader en de nogal aanwezige moeder, ik zou nog wel even door kunnen gaan.
In mijn pogingen te begrijpen hoe ik ben geworden wie ik nu ben stuitte ik op ‘oud zeer’ als de belangrijkste verklaring voor mijn soms moeizame functioneren in het hier en nu. Maar dat is geen diagnose. Als ik hetzelfde diagnostisch onderzoek zou ondergaan als Harmens kom ik een heel eind richting de diagnose autisme, begrijp ik nu. Maar ik heb daar geen trek in, sterker nog: bij mij bestaat er weerstand tegen psychiatrische diagnosen. Daarmee wil ik geen oordeel uitspreken over het belang dat andere mensen eraan kunnen ontlenen.
Wat wel standhoudt is mijn overtuiging dat een psychiatrische diagnose uiteindelijk niet veel meer of minder is dan een manier om controle te krijgen over je levensverhaal. Een diagnose kan een antwoord zijn op vragen die iemand kwellen. Maar: het is nooit het enige antwoord. En zeker niet iets dat objectief meer waarde en betekenis heeft dan een ander verklaringsmodel. Kies wat je past, maar probeer wel zoveel mogelijk de regie te behouden.
Wat bij Harmens ‘autisme’ heet, noem ik ‘oud zeer’. En ik denk dat mijn moeder het ook heeft…
Benieuwd of Harmens ook iets herkent in mijn verhaal, dat is nog lang niet zeker.
Bram was te gast bij de podcast: Bewust leiders van en met Roald Ploegmakers. Een podcast over mooie en inspirerende verhalen over leiderschap, business en spiritualiteit.
Inleiding bij de podcast
Bram Bakker was een gerenommeerd psychiater maar nooit de standaard psychiater. In 2021 besloot hij zijn accreditatie niet te verlengen. Het moest anders en daar gaf hij actie aan.
Bram is initiatiefnemer van de Balanskliniek, heeft een podcast onder dezelfde naam, geeft tekst en uitleg in het theater en is schrijver van diverse boeken. Zijn laatste boek ‘Oud zeer’ is een regelrechte hit. Waarom dat zo is bespreken we onder anderen in deze podcast.
Dit is een aflevering met een speciaal tintje. Bram Bakker nam namelijk de moeite om naar Spanje te komen, waar Susanne en ik sinds december wonen, hij was bij ons te gast.
In deze podcast spraken we onder anderen over coping mechanisme. Het verschil tussen trauma en oud zeer. De wet van behoud van ellende en dat mensen nummers zijn. Natuurlijk hebben we het over zijn laatste boek en wat hij van plan is met de Balanskliniek als gezondheidsplatform.
In het gesprek doet hij een aantal rake uitspraken. Zoals deze bijvoorbeeld; in de zorg zijn mensen dienstbaar aan een vorm, maar die vorm past helemaal niet meer bij de mens.
Bram zou, zoals hij zelf zegt, zorg weer heel graag terug willen brengen naar iets truttigs. Wat hij daarmee bedoelt legt hij uit.
Zijn huidige werkvorm past beter bij hem. Bram Bakker legt uit dat hij toen hij de psychiatrie achter zich liet hij vrij was om weer te kijken naar wat maakt iemand tot wat die is. En wat wil je lichaam je wil vertellen met je klacht. Hij is open over zijn eigen proces, welke klachten hij had en waar die voor stonden. Daar kwam hij achter nadat hij ‘het beest in de bek’ is gaan kijken.
Tot slot vraag ik hem of hij zichzelf als gamechanger kwalificeert. Ik hoop dat je deze podcast kan waarderen.
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Wesley de Groot
Wesley ‘leest’ het zelfbeeld van zijn klanten, en heeft het daar ook over.
Het grootste deel van mijn leven was ik vermomd als strijder. Niet dat ik het me bewust was trouwens. De gedaantes die we al jong aannemen gaan we vaak pas op latere leeftijd herkennen.
Ik denk dat ik een strijder was, omdat mijn moeder me dat voorleefde: ook zij hield zich strijdend staande gedurende grote periodes in haar leven. Ze was (en is) strijdbaar als iets in haar zegt dat het nodig is. Ik ben net zo, maar de grote vraag is: wat is het ‘iets’ dat ons aanzet? Waar in ons lichaam bevindt zich het startkanon, waarvan de knal ons in actie schiet?
De dag dat mijn cerebellum dienst weigerde, inmiddels al weer vijf jaar geleden, viel ik letterlijk om. In strijdtermen: ik ging knock-out, was ineens verslagen en tot niets meer in staat. Ik had niet eens even staan tollen, zoals een aangeslagen bokser, ik ging in één klap gestrekt. Niet duizelig of moeite met mijn evenwicht, gewoon totaal gebrek aan iedere balans.
Strijden doe je ‘tegen’ iets, denk ik. Zelfs mensen die zich voor iets beijveren (een beter klimaat, minder vleesconsumptie) willen meestal weg van een bestaande praktijk. Ze zetten zich af tegen iets, in hun streven naar verandering. Daar is niets mis mee, en bovendien: wie ben ik om te oordelen over de strijd van andere mensen?
Wat me bezighoudt is het volgende: ik geloof dat ieder kind wordt geboren in een vreedzame modus. Dat kan al snel veranderen, maar een strijder ben je niet bij je geboorte, dat word je.
“In strijdtermen: ik ging knock-out, was ineens verslagen en tot niets meer in staat.”
Pas toen ik gevloerd was, en mijn lichaam letterlijk de strijd opgaf, leerde ik zien dat dit niet mijn enige gedaante (of rol) was. Het herstel kwam pas echt op gang toen mijn verlangen om terug te keren in die rol verdween. Toen ging mijn cerebellum het ook weer doen, zonder enige neurologische behandeling.
Ik moet vaak denken aan de man die vroeger altijd de tv-held Swiebertje speelde, mateloos populair in die tijd. Op een dag wilde hij weer ‘gewoon’ acteur zijn. En dat is Joop Doderer (zo heette hij) niet meegevallen. Hij bleef altijd en overal herkend worden als Swiebertje…
Ik heb geen zin meer in die strijdbare rol in de buitenwereld. Ik wil een rustig leven in vrede, met zo min mogelijk oordeel over medemensen. Genoeg gedaan. Ik hoop nog een tijd verder te mogen werken aan die transformatie. Het is een tijdrovend karwei.
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Ines von Rosenstiel
Als kinderarts stuitte ze op beperkingen in de reguliere zorg, en begon ze een zoektocht naar meer, en anders.
Van mijn vader leerde ik een belangrijk spreekwoord: ‘Als je geschoren wordt, moet je stilzitten’
Waarom hij, niet echt een man van tegelwijsheden, hier zo op hamerde weet ik eigenlijk niet. Was het motto voor hem belangrijk, of wilde hij mij, zijn temperamentvolle zoon, waarschuwen?
Hoewel ik de betekenis van het gezegde wel al jong begreep lukte het me in het dagelijks leven zelden om de daad bij het woord te voegen. Als ik werd bekritiseerd, want over dat scheren gaat het, reageerde ik meestal direct, en heftig. Eigenlijk op alle kritiek, van iedereen…
Terwijl je ‘een schop van een ezel moet kunnen verdragen’ (ook een mooie, he?)
Ik krijg best wat over me heen, zo af en toe. En de commentaren zijn niet altijd even intelligent. En toch blijft iedere speldenprik, ook een onnozele, me raken. Ik weet dat ik het vaak uitlok, met mijn grote mond. En ook dat het verlangen naar bijval, medestanders en complimenten groter is dan de angst voor afwijzing (die de hele dag verstopt zit onder mijn doen en laten). Ook de schreeuwlelijk wil graag worden gezien tenslotte.
“Veel, snel en hard oordelen over een ander, vaak zonder veel kennis van die persoon, is een ziekte van deze tijd.”
Hoe ik me uit deze spagaat kan bevrijden weet ik nog altijd niet. Zwijgen als ik onrecht bespeur is geen optie, de kritiek over me heen laten komen is een realistischer doel.
Veel, snel en hard oordelen over een ander, vaak zonder veel kennis van die persoon, is een ziekte van deze tijd. En niet alleen op Twitter. Zwijgen bij onrecht of het innemen van een standpunt vermijden lossen dat wat mij betreft niet op.
Ik luister steeds beter naar mijn vader door te verdragen wat ‘men’ allemaal vindt. Het valt niet mee, maar het is een mooie oefening in geduld. De emoties die de kop opsteken als ik word bekritiseerd gaan bijna altijd vanzelf weer liggen. Als je het de tijd geeft, als je het kunt verdragen.
Verdraagzaamheid is een ouderwetse deugd, die misschien wat herwaardering verdient.
Life Goals – een stichting die sport voor kwetsbare mensen toegankelijk maakt – verwelkomt voormalig psychiater, schrijver en fervent sporter Bram Bakker tot nieuw lid van de Raad van Inspiratie.
Samen met onder andere Erik Scherder, Johan Wakkie en Cornel Vader vormt de groep een bont gezelschap aan experts op het vlak van sport en mentale gezondheid.
Sport als route naar gevoel
Bram vindt: “We moeten tegenwoordig de hele dag verstandig zijn, maar het gevoel is veel bepalender voor onze gezondheid. Sport is een heel doeltreffende route naar het gevoel. Neem bijvoorbeeld mensen die een kantoorbaan hebben en aan het einde van de dag de hond uitlaten. Ze laten de hond los en zien de hond blij rennen en springen, terwijl ze zelf op hun telefoon bezig zijn. Terwijl: we zijn zelf die hond! We worden zelf ook blij van spelen en bewegen en rennen. Door sporten gaan we ons beter voelen.”
Alleen sporten is goed, samen sporten is nog beter
Beweging is de basis om je goed te voelen: “Veel mensen vinden het lastig om te praten. Dus laat ze samen bewegen: gooi een bal in een groep en er gebeurt iets. Ze komen uit hun hoofd en in hun lichaam. Alleen sporten is goed, samen bewegen is nog beter.”
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
(ex)Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag: Sandra Meeuwsen
Een gesprek over filosofie en sport. Die worden weinig gecombineerd in ons land, maar Dr. Sandra Meeuwsen is dat aan het veranderen…
Reacties