Circus Riezebos

door webredactie | 27 juni 2022 | psychiatrie

Het leven van Peter Riezebos (42) kende een moeizame start. Hij had psychische problemen en liep vast in het onderwijs. Als student in Twente kwam hij tot bloei. Nu is hij internationaal gerenommeerd kunstenaar, die over de hele wereld expressieve schilderijen, foto’s en projecten maakt.

Een paar jaar terug leerde ik Peter Riezebos kennen, via een gemeenschappelijke vriend. Er ging geen lampje branden bij het horen van die naam. De vriend die ons aan elkaar koppelde vertelde dat hij een zeer succesvolle kunstenaar is en ook nog een bijzonder mens. De kunstenaar had acuut psychologische ondersteuning nodig na een ellendige ervaring in zijn dagelijkse leven. Ik herinner me als de dag van gisteren het grote contrast dat ik waarnam tussen een grote, boze man die onrecht was aangedaan en een verdrietig ventje dat niet begreep wat hem was overkomen.

De man is ongeveer twee meter lang, weegt minstens honderd kilo en zit onder de tatoeages. Daarbij kleedt hij zich heel uitgesproken. Ik zag hem zelfs eens met een knalblauw kapsel. Het cliché ‘grote muil, klein hartje’ was hier duidelijk van toepassing. In de gesprekken die volgden toonde Peter zich een grote uitdaging voor mij als therapeut: je weet dat er een grote gevoeligheid schuilgaat achter een imposante, gepantserde buitenkant, maar hoe help je die twee uitersten een beetje bij elkaar te brengen? Duidelijk was dat hij er zelf ook last van had en er graag vanaf zou willen. Bij Riezebos gaat het ook nog eens om grote uitersten, leerde ik al snel. De klassieke vraag die ik mezelf stelde was: What makes him tick? Dat je je in zijn bijzijn al snel een grijze muis voelt is nog niet eens zo bijzonder, maar dat het in de kern om een zachte, verlegen jongen gaat is fascinerend in het contrast met opvallend uiterlijk vertoon.

Ik bezocht hem meestal in zijn woonplaats Harderwijk, waar onze gesprekken steevast werden afgesloten met een rondje door zijn immense atelier, de voormalige bibliotheek van de gemeente. Een groot kunstkenner ben ik niet, maar dat was ook niet vereist om te kunnen concluderen dat hij zich met bijzondere projecten bezighield. Hij nam me mee in zijn loopbaan als kunstenaar, waarbij vooral zijn gedegen voorbereiding en doordachte planning van nieuw werk indruk op me maakten. Los van de kwaliteit van zijn werk, waar natuurlijk altijd over te twisten valt, viel zijn enorme kennis over andere kunstenaars in heden en verleden me op, en zijn nooit aflatende ijver zich in te lezen en zich theoretisch verder te verdiepen. En een zakelijk talent, dat onmogelijk onbenoemd kan blijven. Waarover later meer.

“De kunstenaar met de grote zichtbaarheid in het hier en nu werd als jongetje niet of nauwelijks opgemerkt.”

Peter Riezebos wordt op 12 mei 1980 in Harderwijk geboren als jongste in een gezin met drie kinderen, waar aan de buitenkant weinig op aan te merken valt. Maar Peter is anders, altijd al. Het word niet opgemerkt door zijn ouders, die op hun manier hun uiterste best doen voor het gezin. Vader is letterlijk en figuurlijk afwezig. Hij werkt dag en nacht bij een transportbedrijf en laat de zorg voor het gezin volledig aan zijn vrouw. Tot op de dag van vandaag heeft hij moeite met vragen van zijn jongste zoon over zijn rol als vader: “Zo hadden je moeder en ik dat afgesproken, en daar heb ik me aan gehouden.”

De kunstenaar met de grote zichtbaarheid in het hier en nu wordt als jongetje niet of nauwelijks opgemerkt, een thema dat velen van ons zullen herkennen. Zolang hij zich kan herinneren zit hij te tekenen, voorovergebogen en in zichzelf gekeerd. Hij heeft een veilige binnenwereld voor zichzelf geschapen in een buitenwereld die bedreigend op hem overkomt.

Op school gaat het ook niet echt lekker met de jonge Peter. Het onderwijssysteem en zijn ‘anders zijn’ matchen in het geheel niet. Zijn hoogbegaafdheid blijft onopgemerkt, terwijl hij worstelt op de plaatselijke mavo. Onvermijdelijk komen er psychologen en psychiaters in actie die met hun diagnostische labels proberen te verklaren waarom het toch allemaal zo lastig gaat in het leven van die jongeman. Een heuse psychiatrische carrière volgt, met de voorspelbare ‘stickers’ als uitgangspunt: ADHD, depressie, ASS (Autisme Spectrum Stoornis, voorheen syndroom van Asperger).

De combinatie van een ver boven gemiddelde intelligentie en een zeer grote gevoeligheid (‘hoogsensitief’ noemen we dat nu graag) wordt niet begrepen en de diagnosen leveren de jongen niets op, doordat zijn rationele vermogens en emotionele behoeften nooit op elkaar raken afgestemd. Zelfs een klinische opname blijft Peter niet bespaard, en regelmatig spookt in die tijd de gedachte door zijn hoofd dat het misschien beter is om niet verder te leven. De talloze medicijnen die hij krijgt voorgeschreven maken ook het verschil niet. Het zijn zware jeugdjaren, die zijn leven tot op de dag van vandaag kleuren.

Dat de jonge Peter niet alleen kwetsbaar is, maar ook een grote kracht in zich heeft, wordt steeds duidelijker vanaf het moment dat hij zich in Enschede vestigt. Het studeren lukt, hij ontmoet de liefde van zijn leven en sluimerende ambities komen tot leven. Hij rondt zijn uiteenlopende opleidingen (psychologie, communicatiewetenschap, bedrijfskunde en wijsbegeerte), uitstekend af, grotendeels aan de Universiteit Twente, met de toevoeging ‘with honors’.

Een glanzende carrière in het bedrijfsleven lijkt aanstaande. Hij werkt voor Microsoft en is tegelijkertijd actief lid van de VVD, waar hij zich weet te onderscheiden als getalenteerde debater. Een traject naar een hoge politieke functie is op dat moment ook al ingezet, doordat hij deel uitmaakt van een topkader binnen zijn partij. Het verstand domineert zijn doen en laten in die tijd, en met succes. Bijna tien jaar geleden verscheen een succesvol boek, Van mavo tot Harvard, waarin hij zijn ervaringen in het onderwijssysteem en de psychiatrie beschrijft.

Het is allang niet meer verkrijgbaar, omdat de honderden reacties die hij kreeg van mensen met vergelijkbare verhalen hem te veel aangrepen. “Ik kon niet niet-reageren, het deed emotioneel ook te veel met me,” zegt hij er nu over. “Het waren vaak lange verhalen, en mensen werden soms ook gemeen als ik niet snel genoeg een reactie gaf. Het was heel complex.” Wel bestaat er al jaren een fonds dat zijn naam draagt bij de Universiteit Twente, en dat door hem persoonlijk wordt gefinancierd. Doelstelling: gedreven en getalenteerde leerlingen (al dan niet met leerobstakels) financieel en emotioneel steunen.

//

Een van de grote pluspunten in zijn therapietraject is de aanmoediging om weer te gaan tekenen. Die oude passie was ondergesneeuwd in de miserabele jaren die achter hem liggen. Hij tekent zelfs tijdens de therapiesessies; het is emotionele verwerking via een creatieve uitlaatklep. Bezigheidstherapie zoals het ooit bedoeld was in de geestelijke gezondheidszorg, maar van een uitzonderlijk niveau. Door de herwonnen vreugde in het creëren komt er ook een ander perspectief op zijn professionele toekomst. Riezebos wordt kunstenaar, en dan ook direct met alle bijbehorende ambities: hij bedenkt niet alleen wat hij gaat schilderen, er komt een heel businessplan bij.

En zo volgt hij nu nog steeds een pad dat hij al jaren geleden heeft uitgestippeld voor zichzelf. Hij is ook lekker op weg: zonder tussenkomst van een galerie verkoopt hij meest rechtstreeks aan zijn vermogende klanten. Hij hangt (nog?) niet in Nederlandse musea, maar verzamelaars in Azië en de Verenigde Staten staan in de rij voor zijn kleurige, expressieve werk, dat voor gewone stervelingen allang niet meer te betalen is. Vanaf ongeveer 50.000 euro is er iets van hem te koop, maar ook voor werken die veel meer dan een ton kosten kun je in een wachtrij belanden.

Zijn werk wordt wel verhandeld op internationale veilingen. Zo zal er deze zomer voor het eerst een doek van hem geveild gaan worden bij Sotheby’s in New York, tegelijkertijd met werk van beroemde impressionisten en Picasso’s. Zijn eigentijdse weergave van schilderijen van Vincent van Gogh en de Nachtwacht verdwenen in particuliere collecties. Het zijn aansprekende doeken, waarvan voorstelbaar is dat Aziatische kunstliefhebbers er dol op zijn.

Hij schildert op uitnodiging op de mooiste en duurste plekken in de wereld. New York, Shanghai, en Taiwan zijn al jaren de belangrijkste plaatsen, maar recentelijk ook Dubai en Londen. Het afgelopen jaar werd er gefilmd door een vaste cameraman. Zelf fotografeert Riezebos veel in de projecten die hij bedacht heeft, maar hij is vooral de regisseur. Zijn fotoboek AMICITIA, over de bijzonderste wijnen in de wereld, die hij dronk en fotografeerde, leverde hem een goed contact op met de familie achter het wijnhuis Mouton Rothschild. Een etiket schilderen voor op de fles van zo’n prachtige wijn zou hij ook nog weleens willen; Picasso ging hem al voor. Jaren geleden ontwierp hij al Nederlandse postzegels, waarom dan ook niet een etiket?

Als hij in contact komt met Ivo Niehe, via de twee imposante fotoboeken die hij over zijn werk heeft laten maken, volgt al snel een uitvoerig portret in de TV Show (uitgezonden in april 2021), waardoor zijn nationale bekendheid toeneemt. Dat hij mediageniek is ontgaat veel journalisten niet. Het aantal aanvragen voor interviews en presentaties neemt gestaag toe.

Inmiddels is hij in de afrondende fase van Next Next Level, een groots en veelomvattend project waarmee de kunstenaar al meer dan een jaar bezig is. Het is in essentie een reis terug in zijn eigen geschiedenis, die van de gamende puber die hij ooit was. Kapitalen spendeerde hij aan de originele spelcomputers van zo’n dertig jaar geleden. Hij zocht online naar klassieke games, in een nog ongeopende originele verpakking. Verzamelaars besteden hier tienduizenden euro’s aan. Peter maakte ze onder toeziend oog van talloze camera’s open en begon ze te spelen. Hij nodigde Martijn Krabbé uit om met hem te komen gamen, omdat deze aan het begin van zijn carrière een televisieprogramma presenteerde over videogames waar hij dol op was. Ook voormalig premier Jan Peter Balkenende kwam naar Harderwijk om te praten over de Tetris-schilderijen uit het project.

Het spannendst is het herbouwen van zijn oude jongenskamer, in zijn atelier. Ook hier streeft hij niets minder dan perfectie na: alles moet precies kloppen, zodat hij in die kamer een bijzondere ervaring kan doormaken. Van mensen uit zijn directe omgeving verneem ik dat de kunstenaar een zeer goeie gamer is, die zelfs is uitgenodigd voor een competitie op het hoogste niveau, in Las Vegas.

Hij kan niet alleen uren spelen, maar weet er ook heel veel over te vertellen: “Vanaf mijn tiende was ik ‘gevangen’ door gaming. Je zou het nu wel een gameverslaving noemen, denk ik. Hoewel het me ook prachtige ervaringen en momenten van groot geluk heeft opgeleverd. Ik heb nog overwogen om het project Game Over te noemen, maar dat vond ik toch te somber. Ik wil ritueel afscheid nemen van die tijd, en de vergankelijkheid ervan accepteren.” In de historie van het gamen ligt volgens hem een veel groter verhaal verborgen: de veranderingen in de wereld en in ons dagelijkse doen en laten die de technologie met zich heeft meegebracht.

//

Onze werkrelatie wordt ineens ook een persoonlijke, als hij me begin april uitnodigt om naar Houston te vliegen en daar samen met hem naar de murals van Mark Rothko te kijken, die daar in de plaatselijke Rothko Chapel hangen. De murals zijn indrukwekkend grote schilderijen met abstracte kleurvlakken, die tot leven komen als je ervoor staat en die niet zelden een emotionele uitwerking op de toeschouwer hebben.

Rothko (1903-1970) was een van de belangrijkste kunstenaars van de twintigste eeuw. En voor Peter Riezebos was hij een grote inspiratiebron, legt hij me uit. Vanwege de overeenkomsten in hun levensgeschiedenis, maar ook puur als artiest. Rothko leidde een moeilijk leven, naast al zijn successen. Hij worstelde met depressies en verslaving, en benam zich in 1970 het leven, op een moment dat de aanbouw van de Rothko Chapel nog in volle gang was. Riezebos heeft de reis geboekt om te ervaren wat de veertien enorme doeken in het gebouw bij hem oproepen. Hij voelt verwantschap met zijn Amerikaanse voorganger in het werken met kleurvlakken, zoals hij dat zelf nu doet in schilderijen die refereren aan het bekende videospel Tetris.

En hij wil met mij in gesprek over kunst, emoties en de mens achter de kunstenaar. Het gesprek dat we voeren, in het indrukwekkende park naast de kerk, laat hij vastleggen door de cameraman. Hij maakt een documentaire over zijn game-project. Grote streamingdiensten tonen zich nu al geïnteresseerd in de uitzendrechten. Hij treedt zelf op als regisseur, zodat toneelspel wordt vermeden. Er is dan ook geen script; dat wil hij juist niet. “Zelf regisseren is complex. Ik doe het om alles puur te laten. Dat lukt alleen door de regie te houden.”

Hij stort zich met volle overgave in het gesprek, en vertelt dat hij een beetje teleurgesteld is over de beperkte uitwerking die de doeken op hem hebben gehad. Hij is minder gesloten dan in andere gesprekken, merk ik. Het duurt ook niet heel lang of er vloeien wat tranen. Waar hij zich in het geheel niet voor schaamt overigens. Het is een mooi gesprek dat we voeren. Dankbaarheid over onze bevoorrechte posities in het leven voert de boventoon. Hij wil het leven vieren, dat wordt me wel duidelijk. Juist ook vanwege die lange, moeizame aanloop in zijn leven.

“Peter Riezebos leeft uitzonderlijk, maar is toch ook nog altijd gewoon een jongen uit Harderwijk.”

In de grote villa die hij in Houston heeft gehuurd praten we nog lang verder, in gezelschap van de vriend die ons ooit aan elkaar voorstelde. Het leek Peter wel leuk om hem ook uit te nodigen. Er wordt wijn gedronken die ik mezelf nooit zou veroorloven, qua prijs, maar de kunstenaar heeft daar geen enkele moeite mee. Hij geniet intens van de smaak van de wijn en van de muziek die we elkaar laten horen. Het wordt een heuse jongensavond, met een verbinding die je in een gewone Hollandse setting waarschijnlijk niet zo snel krijgt.

De volgende dag zijn we weer terug bij onze alledaagse besognes. Riezebos vertelt over zijn vele en grootse plannen voor de komende maanden. Enerzijds ben ik jaloers op alle reizen die hij voor de boeg heeft, anderzijds word ik al moe bij de gedachte dat allemaal te moeten. Ik vlieg terug naar Nederland, om gewoon weer therapiegesprekken te gaan voeren. In het vliegtuig probeer ik voor mezelf een balans op te maken. Kloppen alle verhalen die hij me verteld heeft? Is het zo indrukwekkend als het op me overkomt? Ik ben geen onderzoeksjournalist en voel ook geen enkele behoefte om online al zijn beweringen te checken. Ik kies ervoor geloof te hechten aan wat deze paradijsvogel me heeft verteld. En ik heb ook echt niet het gevoel dat hij praatjes verkoopt.

Begin juni zien we elkaar weer, in restaurant De Librije in Zwolle, dat hij heeft afgehuurd om zijn derde internationale kunstboek, Matrix, ten doop te houden. (In China verschenen ook nog eens drie kunstboeken.)

Riezebos is net terug van een bezoek aan de Grand Prix van Monaco. Op de foto’s zie ik dat hij er met zijn neus vlak bovenop heeft gestaan. De man leeft in een totaal andere wereld dan ik, een moeilijk voorstelbare wereld ook. Het roept geen afgunst bij me op, ook omdat het in het persoonlijke contact geen rol speelt. Peter Riezebos leeft uitzonderlijk, maar is toch ook nog altijd gewoon een jongen uit Harderwijk. Van wie we nog veel gaan horen, dat vind ik geen gewaagde voorspelling. Wordt vervolgd dus.

Lees het originele artikel in HP de TIJD (inclusief foto’s). Alleen voor abonnees van HP de Tijd.