We hebben het altijd maar over vooruitgang, het moet allemaal beter. Maar: in die gedachtegang dreigen we ook altijd iets te vergeten. Dat wat al goed was…
Leefstijl is helemaal ‘hot’, je kunt er professor in worden, maar het bestuderen van de gewoonten van de oermens is minstens zo boeiend als het ontwikkelen van nieuwe technologie.
Mikkel Hofstee schreef er een uiterst informatief boek over, in een herziene versie uitgebreid met een interview met ‘grand old’ Jane Goodall.
Bram was te gast bij de Pathability podcast van Cees en David Stegenga.
Wist je dat 17% van de beroepsbevolking in Nederland een burn-out heeft? Leef jij het ‘ideale’ leven om een burn-out te krijgen? Lopen jouw hersenen bijvoorbeeld ook een marathon per dag?
In deze aflevering gaan we dieper in op het fenomeen burn-out met onze gast Bram Bakker, arts, coach en voormalig psychiater. Veel luisterplezier!
Ik was overtuigd dat ik de goede zaak diende met mijn reclamepraatjes. Over de belangenverstrengeling tussen (prominente) artsen en farmaceutische industrie.
Enkele weken geleden was er in Nieuwsuur een reportage over een prominente hoogleraar neurologie die in zijn ambitie om een geneesmiddel tegen dementie te vinden terecht was gekomen in een woud van verschillende belangen van uiteenlopende partijen.
De farmaceutische behandeling van dementie
Ongetwijfeld begonnen met de beste bedoelingen was de man veel te intensief gaan samenwerken met de farmaceutische industrie, en had hij zich laten verleiden om in een talkshow bij de publieke omroep reclame te maken voor een middel dat bepaald omstreden is. In ieder geval omstreden in de ogen van collega’s met wat meer afstand tot de fabrikant van het betreffende middel. En geen financiële belangen, zoals deze autoriteit.
De basale vraag is en blijft nog altijd: kan er een geneesmiddel worden uitgevonden voor dementie? Een complexe aandoening, waarbij er grote verschillen bestaan in de uitingsvormen en de mogelijke neurobiologische afwijkingen die onder bovengemiddelde vergeetachtigheid schuil zouden kunnen gaan.
Het deed me denken aan de tijd dat er antidepressiva moesten worden verkocht.
Antidepressiva
Ook toen werden er prominente artsen door de producenten ingezet om de consumenten te verleiden pillen te gaan slikken tegen somberheid. Er worden diagnosen geplugd: paniekstoornis, agorafobie, gegeneraliseerde angst, PTSS en hypochondrie zouden we allemaal kunnen bestrijden met een bepaald type antidepressivum (SSRI’s).
“Ik was een van die dokters. Mijn rol was huisartsen leren om de paniekstoornis te herkennen en vervolgens te behandelen met paroxetine (toen vooral bekend onder de merknaam Seroxat).”
Ik promoveerde op dat middel en was overtuigd dat ik de goede zaak diende met mijn reclamepraatjes, eufemistisch na- en bijscholing genoemd.
Er waren ook daadwerkelijk mensen die enorm goed reageerden op behandeling met dat specifieke middel. De vergoeding voor mijn optredens was prima, en ik werd flink in de watten gelegd met gesponsord congresbezoek op mooie locaties in de hele wereld en etentjes in restaurants die ik te duur zou vinden als ik zelf zou moeten betalen.
Gesust geweten
Ik werd niet omgekocht, maar was veel minder onafhankelijk dan ik mezelf probeerde wijs te maken (om mijn geweten te sussen). En er waren flink wat prominenten die hoger in de pikorde stonden dan ik die nog veel meer in de watten werden gelegd. Met sponsoring van onderzoek bijvoorbeeld. Lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, maar wetenschappelijk zuiver?
We zijn vele jaren verder en de farmaceutische industrie doet weinig meer met psychiaters. De patenten zijn verlopen… De mannen (weinig emancipatie nog op dit vlak) die het meest profiteerden van de toenmalige cultuur zijn geruisloos uit beeld verdwenen of met pensioen.
Er zijn honderdduizenden mensen die antidepressiva gebruiken, maar die waarschijnlijk beter af waren geweest zonder. Ze zijn niet verslaafd volgens de definities van verslaving, maar ze komen niet meer van die middelen af, omdat ze ernstige klachten krijgen als ze de dosering verlagen. Sommigen zijn tientallen kilo’s aangekomen, veel van hen hebben nauwelijks nog een seksleven.
Nieuwe antidepressiva zijn al jaren niet in aantocht. Waarom? Het klachtenpatroon is te complex, en een objectiveerbare hersenafwijking ontbreekt in de meerderheid der gevallen. De markt is immens, maar de industrie kan niets beters verzinnen dan Prozac, al meer dan dertig jaar oud.
Met de farmaceutische behandeling van dementie zal het niet anders gaan, durf ik te voorspellen. Met de bereidheid van dokters om zich in te laten met de producenten van geneesmiddelen helaas ook niet…
Op woensdag 8 december mag ik een afscheidscollege geven in het Posttheater in Arnhem, alsof ik een professor ben die met pensioen gaat.
De overeenkomst: bespiegelingen over de stand van zaken in het vakgebied. De psychiatrie als medisch specialisme, de wetenschappelijke stand van zaken, over wat er fout is en wat er beter kan.
Leuk als je komt!
Update 26 oktober:
En nog meer mooi nieuws: bij mijn afscheidscollege van de psychiatrie, op 8 december in het Posttheater in Arnhem zal Sanne Winchester ook een bijdrage leveren. Ze schreef het boek ‘Ik mag niet bang zijn’.
We gingen naar München vanwege een marathon, mijn vriend Stan Put en ik. Met liefst drie dagen die we vrij konden besteden. Stan ontdekte dat het concentratiekamp Dachau maar twintig kilometer van het centrum van de Beierse hoofdstad ligt.
En dus gingen we de dag voor de marathon op onze huurfietsen eens onderzoeken wat daar nog te zien is. We hadden geen flauw idee, van enige voorbereiding was geen sprake.
Op de fiets kraamden we nog stoere praatjes uit. En flauwe, foute grappen: naar Dachau ga je beter niet met de trein. Ik schaam me er nu voor, maar: dat was voordat we er aankwamen. Een paar uur later was het anders, ik zal het niet meer durven zeggen.
Van Dachau krijg je koude rillingen.
Misschien denk je dat de marathon van München lopen indrukwekkend is? Kan zijn, maar het stelt niets voor in vergelijking met een bezoek aan dat verschrikkelijke kamp.
Het is een pakkende bestseller-titel, De meeste mensen deugen, maar in een kamp als Dachau kun je niet anders dan daaraan twijfelen. Het schokkendst vond ik de weldoordachte opzet die achter alles daar schuilging. Onder leiding van Himmler, een minstens zo zieke geest als Hitler, werd in Dachau vanaf 1933 geëxperimenteerd met zo’n beetje alle gruwelijke handelingen die later in andere kampen zijn toegepast.
Dachau was geen vernietigingskamp, maar een plek waar de Nazi’s mensen met hen onwelgevallige denkbeelden opsloten. Niet specifiek Joodse mensen, maar geestelijken, homoseksuele mensen, journalisten, enzovoort.
Er werd een gaskamer gebouwd, als een soort testlocatie. Er stierven in de twaalf jaar dat het kamp Dachau bestond ruim 40.000 mensen. Toen de Amerikanen de gevangenen in 1945 bevrijden zaten er ruim 30.000 mensen opgesloten, waar er ‘formeel’ veel minder dan 10.000 zouden passen (wat is dit al walgelijk om zo op te schrijven…)
We liepen er een paar uur rond, steeds stiller.
In de gaskamer werd ik letterlijk misselijk, terwijl een tourist naast me opgewonden foto’s stond te maken. Ik kon het niet geloven, en vluchtte naar buiten. Ik keek naar de schoorsteen van het crematorium en dacht zelfs even de geur van verbrand vlees waar te nemen.
Weet je wat ook zo eng is? Het gevoel dat het gisteren is gebeurd. Dat het niet zo ver weg is als je fantaseert. Dat ‘al’ 80 jaar geleden niets voorstelt in de wereldgeschiedenis… Natuurlijk mag het nooit meer gebeuren. Maar die uitdrukking is een beetje sleets geraakt. En in Dachau voel je dat het ook in onze moderne, beschaafde, Westerse wereld zomaar opnieuw kan gebeuren, dat de ene bevolkingsgroep een andere gaat afslachten.
Het was een enge, benauwende ervaring. Ik voelde een dreiging, die daar op dat moment niet letterlijk was.
Na ons bezoek reden we naar het centrum van het stadje Dachau. Prachtig daar. Er was een bruiloft gaande, we waren ineens in een idyllische omgeving, twee kilometer van de historische gruwelplek. De meeste mensen leken hier ook wel weer te deugen. Dat wil ik natuurlijk ook graag geloven, maar ik ben toch even flink gewaarschuwd.
En dus raad ik iedereen de trip naar Dachau aan, zodat we waakzaam blijven…
We gunnen onszelf de tijd niet meer om eerst even rustig na te denken. De impulsen winnen van het gezonde verstand.
Het gemak waarmee wordt gesproken over polarisatie leidt helaas niet tot meer inzicht in de onderliggende mechanismen. En die hebben niets te maken met een coronavirus of al dan niet betrouwbare politici.
De polarisatie is een uiting van onze communicatie, die steeds meer aan kwaliteit inboet. Hoe dat komt: tot ongeveer twintig jaar geleden lazen we nieuwsberichten in de krant. Als we ons opwonden over iets konden we daar weinig anders mee dan dit ventileren in onze directe omgeving of: in de pen klimmen. Maar een ingezonden brief schrijven vraagt best wat inspanning: zorgvuldig formuleren bijvoorbeeld, maar ook: in een envelop stoppen, adresseren en frankeren en naar de brievenbus brengen. Kort samengevat: tijd en moeite.
Anno 2021: we lezen overal en nergens korte nieuwsberichten, vooral op onze telefoon. En willen we reageren: op dat toestel zijn we direct online, en kunnen we lekker impulsief en indien gewenst anoniem losgaan op iets wat ons niet bevalt. Ook wel: afreageren en gevoelens van boosheid en frustratie de vrije loop laten…
Alom wordt gedacht dat deze veranderingen als vooruitgang moeten worden gezien. Maar: onder die polarisatie kun je de nadelen ontwaren van onze moderne communicatie. We gunnen onszelf de tijd niet meer om eerst even rustig na te denken. De impulsen winnen van het gezonde verstand, door de eeuwige haast die we allemaal voelen, in vrijwel al onze bezigheden. Rust is voor bejaarden, die grijze massa die nog een papieren krant heeft.
Met betrekking tot het lezen geldt overigens hetzelfde: snel en slordig lezen gaat aan veel online opwinding vooraf.
“Bedachtzaamheid is een uniek menselijk talent, dat ooit als een deugd werd beschouwd.”
Onze huisdieren schoten vanuit een reflex in de actie, wij dachten eerst na.
Tegenwoordig is de snelheid waarmee we reageren het belangrijkste criterium in veel communicatie. Apps vertellen me dat ik nog op iets moet reageren, maar ik heb het al zo druk. Nog meer stress. Een belangrijk ingrediënt bij het ontstaan van polarisatie. Polarisatie is een uitkomst, als we er vanaf willen zullen we moeten begrijpen welke processen er aan vooraf gaan.
Moeilijk stukje dit? Zet mij maar gewoon weg als ouwe lul…
Onze samenleving is in 2021 een soort hogedrukpan geworden, waarin iedereen op een bepaald moment kan uitvallen
De laatste tijd hoor ik journalisten op de radio steeds praten over de Haagse burn-outfabriek, als er weer een politicus is uitgevallen. Het bekt natuurlijk lekker, maar is dat nu zo Haags, dat mensen met een hoge werkdruk instorten? Nee natuurlijk, en ik vind eerlijk gezegd dat daarmee een beetje tekort wordt gedaan aan mensen die in de zorg of het onderwijs werken en die er ook in grote aantallen aan ten prooi vallen.
De feiten zijn simpel: we leven allemaal in een burn-outfabriek, het is niet typisch Haags. In alle soorten en maten werk komt het voor, en wellicht nog verontrustender: jonge mensen die nog op school zitten of een beroepsopleiding aan het volgen zijn scoren in de statistieken minstens zo hoog.
“Nog altijd weten we toch niet precies hoe we het moeten duiden, die burn-outklachten. Moeten we het zien als een ziekte? Of een laatste waarschuwing van een overbelast systeem?”
Onze samenleving is in 2021 een soort hogedrukpan geworden, waarin iedereen op een bepaald moment kan uitvallen. Immuniteit voor burn-out bestaat niet, en veel van de mensen die het overkomt leefden eerder in de veronderstelling dat ze onkwetsbaar waren voor deze nieuwe volksziekte. ‘Ik haal juist energie uit mijn werk, ik hoef echt niet om vijf uur ’s middags naar huis’, je kent de teksten wel.
En nog altijd weten we toch niet precies hoe we het moeten duiden, die burn-outklachten. Moeten we het zien als een ziekte? Of een laatste waarschuwing van een overbelast systeem? Antidepressiva helpen niet, maar worden toch veel voorgeschreven. Cognitieve gedragstherapie, in de GGZ de aanbevolen therapievorm bij zo’n beetje iedere psychische stoornis, wordt ook bij de somatisch symptoomstoornis (het DSM-label waar burn-out vaak onder wordt weggeschreven) ingezet, maar met vrij beperkt succes.
Waarom?
Omdat we het hele fenomeen nog altijd niet precies begrijpen…
Naast de politici zijn ook de BN’ers steeds vaker slachtoffer van een burn-out, naar eigen zeggen. En daar zit nog een andere zorg: we kunnen alle psychische klachten wel uitventen als burn-outverschijnselen, maar is dat gewenst? De afgelopen jaren maak ik in mijn werk steeds meer mee dat een serieuze depressie, een vervelende angststoornis of een nare verslaving aan cocaïne aan de buitenwereld worden gepresenteerd als ‘een zware burn-out’. Dat is alles behalve gewenst, omdat de professionele begeleiding bij uiteenlopende uitingen van overbelasting zeer verschillend horen te zijn. Dat de succespercentages van een ‘standaard’ burn-outaanpak niet zo best zijn heeft daar alles mee te maken.
De overbelasting in onze eigen burn-outfabriekjes kan zich in zeer verschillende gedaanten uiten. Het gaat bij psychische klachten eigenlijk altijd om een bepaalde aanleg, die in combinatie met belastende omstandigheden tot uiteenlopende psychische stoornissen kan leiden. Niet iedereen die zichzelf te zwaar heeft belast krijgt vervolgens dezelfde burn-out. En ook al is overbelasting een belangrijk deel van de oorzaak van veel psychiatrische problematiek, de hulp die je biedt moet wel op maat zijn. Dan is er bij een politicus in Den Haag vrij zeker iets anders vereist dan bij een middelbare scholier die het allemaal niet meer aankan.
“Achter het etiket ‘burn-outklachten’, inmiddels algemeen geaccepteerd, zitten niet zelden verslavingsproblemen, depressies en andere ernstige psychische stoornissen verstopt.”
Bram nam deze week plaats in het Metro-panel samen met jurist Raisa Blommestijn en horeca-adviseur Wouter Verkerk.
De stelling luidde: ‘Het laten zien van een coronapas in de horeca is een kleine moeite’
De coronapas is het gesprek van de dag. Je hoort vooral felle geluiden uit de hoek van tegenstanders, maar is er ook een argument vóór de veelbesproken pas? We vroegen de Metro-panelleden van deze week te reageren op de stelling ‘het laten zien van een coronapas in de horeca is een kleine moeite’.
“Toen ik jong was, werd eerst de veiligheidsgordel in de auto voorin verplicht, en later ook achterin. Daar was enorm veel verzet tegen. Mensen vonden dat dat hun vrijheid aantastte, die hadden zoiets van: waar bemoeit de overheid zich mee? Die geluiden lijken heel erg op de geluiden die je nu hoort. Maar tegenwoordig is iedereen oké met de gordel.”
Het was een prachtige dag, afgelopen zondag in Nice. Ik zwom 3,8 km door de azuurblauwe zee, en kon zelfs de vissen zien.
Het duurde wel bijna twee uur. Vervolgens fietste ik 180 km door adembenemend mooi landschap in de bergen die al vlak bij de kust opdoemen. Heel veel klimmen, en daardoor wel zeer vermoeiend. Kostte me acht uur, terwijl dat in een Hollands landschap zeker anderhalf uur sneller gaat. Maar naar het dorpje Gourdon ga ik nog eens terug!
En toen zou ik nog vier keer op en neer moeten rennen vanuit het centrum van Nice naar het vliegveld.
“Wie zichzelf overwint is sterker dan wie een stad inneemt”
Waarom eigenlijk, voor wie? Behalve moe voelde ik me nog goed. Ik had geen zin in de lijdensweg die het zou zijn geworden. En ‘dus’ ben ik gestopt na tien km rennen. Kostte niet eens veel moeite.
Mijn oude vader zei dat hij trots was op mijn besluit, dat deed me extra goed.
‘Wie zichzelf overwint is sterker dan wie een stad inneemt’ zou je opa gezegd hebben, liet hij me weten. Opa overleed zeven jaar voor mijn geboorte, maar ik voelde me even verbonden…
Louis Zantema, schrijver van het boek ‘Bevrijd van pijn’ en Bram verzorgen een webinar over chronische pijn, wat je eraan kan doen, en alles wat er verder bij komt kijken.
Vorig jaar, nadat Bram samen met Louis Zantema een webinar had georganiseerd, vroeg hij Louis: ‘Zou je niet een boek over pijn willen schrijven?. Een jaar later heeft Louis “Bevrijd van pijn” geschreven, en met de hulp van Bram’s uitgeverij Lucht, is dit boek nu verkrijgbaar in elke grote boekhandel, online en offline.
In dit webinar, hebben Louis en Bram gesproken over:
de biologische en emotionele component in pijn: Is chronisch pijn een medisch of een psychologisch probleem?
Nature vs nurture: Is chronische pijn erfelijk?
gepaste pijn en een “vals alarm”, en wat is het verband tussen chronische pijn en stress?
Het verschil tussen ontspanningsoefeningen in de psychologische hoek waar je bezig bent met afleiding en de fysiologische hoek waar je stresshormonen minder zwaar laat wegen
Is het behandelen van pijn multidisciplinaire?
Hier vind je meer informatie over het boek ‘Bevrijd van pijn‘ van Louis Zantema
Waar blijft de variant van KiKa die zich inzet om het aantal zelfdodingen bij onze kinderen te verminderen?
Het kreeg helaas niet de aandacht die het verdient, het recente nieuwsfeit dat suïcide inmiddels de belangrijkste doodsoorzaak is onder jongeren. Er werd flink gereageerd op een bericht op Twitter, maar de reacties bevestigden vooral dat we er als samenleving veel te weinig bij stilstaan. ‘De jeugd heeft de toekomst’, hoe verklaren we dit dan?
Vooral in de leeftijdscategorie van 10-20 jaar is er over de afgelopen decennia een gestage toename. Je moet het vooral niet van jaar tot jaar bekijken, daarvoor zijn de fluctuaties te groot. Kijk voor een toelichting bijvoorbeeld op de website van het Nederlands Jeugdinstituut.
Er reageerden veel mensen met een vergelijking met kanker en ongelukken als andere belangrijke doodsoorzaak onder de jeugd. Omdat er steeds minder kinderen overlijden aan kanker zou het weinig zeggen dat suïcide nu de treurige eerste plek bezet was de redenering van veel mensen. ‘Het is niet echt toegenomen’ las ik ook, maar dus niet als je over de afgelopen decennia kijkt.
“Als aandacht en geld bij kinderkanker werken, wordt het dan niet de hoogste tijd om daar veel nadrukkelijker op in te gaan zetten bij suïcidale jonge mensen?”
Precies in de vergelijking met kinderkanker zit ook het probleem: er is ongelooflijk veel geld en moeite geïnvesteerd in onderzoek en behandeling van uiteenlopende vormen van kinderkanker. En terecht, want het is onvoorstelbaar heftig, een jong kind dat sterft aan een hersentumor (de meest voorkomende vorm). Organisaties als KiKa zijn succesvol in het vragen van aandacht én het werven van fondsen om de kinderkanker nog verder terug te dringen. Het is geen gewaagde conclusie dat de inspanningen lonen, en dat doorgaan op deze weg nog meer vooruitgang kan opleveren.
En daar zit het pijnpunt: als aandacht en geld bij deze ziekte werken, wordt het dan niet de hoogste tijd om daar veel nadrukkelijker op in te gaan zetten bij suïcidale jonge mensen? Om ook eens tegen de Alpe d’Huez op te fietsen om fondsen te werven. Of een marathon te rennen, of wat dan ook? Waar blijft de variant van KiKa die zich inzet om het aantal zelfdodingen bij onze kinderen te verminderen?
Het zijn appels en peren, maar je kind verliezen ten gevolge van suïcide is toch minstens zo ellendig als een overlijden ten gevolge van kanker?
De tegenargumenten zullen zijn dat we al 113 Online hebben en dat er pas weer extra geld is uitgetrokken voor jeugdzorg. Daar is ook weinig tegenin te brengen, maar genoeg is het bij lange na niet. Waar blijven de particuliere giften en donaties van het bedrijfsleven? De bereidheid is er vast, maar het ontbreekt aan een duidelijk merk en profiel, waardoor er minder gebeurt dan wenselijk en mogelijk is.
Laten we KiKa nu eens als een inspirerend voorbeeld nemen en aan de slag gaan. Er zijn helaas genoeg mensen die zo’n drama van nabij hebben meegemaakt en die de handen ineen zouden kunnen slaan om voor een beter perspectief te zorgen voor jonge mensen met ernstige psychische problemen. Ook omdat de suïcides ‘slechts’ het spreekwoordelijke topje zijn van een gevaarlijke ijsberg.
Door een gezond en vervuld leven is een goede balans in je leven essentieel. Maar hoe bewaak je die persoonlijke balans?
Psychiater Bram Bakker gaat in de podcastserie van De Balanskliniek in gesprek met bijzondere en inspirerende gasten om een antwoord te vinden op deze vraag.
Vandaag onderwijsman Stan Put.
Stan Put begon voor de klas, maar bekleedt al jaren diverse (interim)functies in het onderwijs.
Hij kent de zorgen over ons onderwijs, maar blijft optimistisch. Hoewel er veel te doen valt.
“In de leeftijdsgroep 15-20 jaar is suïcide de belangrijkste doodsoorzaak geworden. Dat is toch verschrikkelijk?”
Reacties