De coronacrisis zorgde ervoor dat je ineens nauwelijks nog iets hoorde over burn-out, tot de uitbraak van het virus was dit echter één van de grootste kostenposten in onze gezondheidszorg.
Ik was net lekker bezig met het vormgeven van mijn programma ‘Opgebrand’ over dit intrigerende onderwerp, toen de theaters dichtgingen en veel mensen gedwongen werden omrustiger aan te doen. Je zou kunnen stellen dat een bij-effect van de pandemie is geweest dat sommige mensen gered zijn van een burn-out.
Inmiddels kunnen we weer een beetje verder en ik krijg hulp: Stan Put werkt in het onderwijs, waar corona en burn-out hun sporen ook hebben nagelaten. Daarnaast is Stan actief in de kleinkunst, en speelt hij beter piano dan Bram zingt. Daarmee ontstaat er een bijzondere versie van ‘Opgebrand’, met een corona-touch en een muzikale noot’.
Bram is vaste columnist voor gezondheidsplatform ‘Meer over medisch’. Hieronder zijn column
Decennia geleden besloot een aantal gerenommeerde experts dat psychische klachten het beste konden worden beschouwd als een uiting van hersenziekten, als afwijkingen in het brein.
Wie het waren en waarom er precies werd gekozen voor deze koers is mij nog altijd niet duidelijk, maar sinds ongeveer 1980 domineren dopamine en serotonine de gesprekken van professionals over psychose, depressie of angst. En is de prefrontale cortex niet in vorm, of de nucleus accumbens overprikkeld. We vergeten dingen door een stoornis in de hippocampus, en bij een angstaanval staan de amygdala in brand.
Zwart-wit
Kan allemaal waar zijn, maar er zijn ook nog wel wat verschillen tussen psychische klachten en andere medische aandoeningen. Een been is gebroken of niet, het cholesterol te hoog of niet, een cel kwaadaardig of niet, en een beetje zwangerschap bestaat niet. In het medische model is het allemaal behoorlijk zwart-wit, en in geval van botbreuken en een ontstoken blindedarm is er uitstekend mee te werken.
Maar psychische klachten zijn niet zwart-wit. Een depressie is iedere dag anders en ieder mens reageert anders op een traumatische gebeurtenis. Psychische klachten zitten altijd in het grijze gebied, waar zowel zwart als wit een plek hebben. Het denken in termen van wel of niet bij stemmingsproblemen is een simplificatie van de complexe, alledaagse realiteit van ieder mens. Het kan zo slecht niet gaan of er is ook nog wel iets dat goed gaat. Handicaps bestaan bij de gratie van talent, en omgekeerd.
“We kunnen tientallen pillen inzetten in de strijd tegen psychische klachten, maar slechts zelden leidt dit tot genezing.”
Wordt het niet hoog tijd om realistisch naar psychische klachten te kijken? De draaglast is te hoog en/of de draaglast te gering, en dat verklaart de klachten, die dus feitelijk een vorm van disbalans laten zien. We kunnen tientallen pillen inzetten in de strijd tegen psychische klachten, maar slechts zelden leidt dit tot genezing. Als alle problemen die we in ons leven tegenkomen zouden kunnen worden opgelost met een pil zou aan dit medicijn nog heel veel meer verdiend gaan worden dan aan het corona-vaccin.
Wonderpil
De wonderpil bestaat niet, maar wel het menselijke talent om bij iedere tegenslag ook een talent in te zetten om door de crisis heen te komen. behandelen van klachten is weinig waard zonder professionele aandacht voor het optimale benutting van iemands krachten.
Ook al ben je overtuigd dat de klachten hun oorsprong in het brein vinden, de uitdaging is en blijft om daar voor balans te zorgen.
Het coronavirus vertelt ons dat de tijd rijp is voor de invoering van een gezondheids-APK.
Het is een feit dat overgewicht een duidelijke risicofactor is om met een coronabesmetting op de intensive care te belanden.
Het is eveneens een feit dat bij tekort aan ic-bedden de leeftijd tot nu toe een hoofdrol speelt bij het maken van zeer ellendige keuzes.
Wat heeft het één te maken met het ander? Op dit moment weinig. Maar is dat terecht, en moet dat zo blijven?
Waarom zou iemand van 55 jaar die al dertig jaar een pakje sigaretten per dag rookt en ook dagelijks nog een fles witte wijn leegdrinkt voorrang krijgen op iemand van 70 jaar die maximale zorg heeft besteed aan de eigen gezondheid?
Het is een controversieel onderwerp: ziektekosten die samenhangen met een ongezonde leefwijze doorbelasten aan de persoon die het betreft. En toch: nu we steeds meer en steeds vaker aanlopen tegen de beperkte beschikbaarheid en/of kosten van onze zorg wordt het wel steeds relevanter.
Het idee dat iemand die op de kalender jonger is dan ik, alleen daarom voorrang krijgt bij het verlenen van schaarse zorg stuit me tegen de borst. Bovendien: de kalenderleeftijd en de leeftijd van het lichaam in termen van slijtage houden geen gelijke tred. Wie weet hoe lang ik nog meekan? Belangrijk is dat ik nog lang wil, en daar veel voor over heb.
Direct maar de belangrijkste tegenargumenten:
‘Er zijn toch ook mensen te dik die dat echt niet kunnen helpen?’ Eens, maar dat is geen argument om de verantwoordelijkheid voor het eigen aandeel bij iedereen met overgewicht weg te nemen. Als je nu fors teveel weegt zou je snel moeten gaan afvallen, om je overlevingskansen bij een volgende coronapiek te vergroten. Als je kunt aantonen dat er een verklaring is voor je overgewicht waar je zelf geen invloed op hebt, kan (en moet) daar rekening mee worden gehouden.
‘De mensen die het kunnen betalen profiteren hier het meest van.’ Oneens, want het zou moeten gaan om een collectieve inspanning om de zorgkosten te beteugelen. De investering in een gezondere leefstijl zou gedaan moeten worden door zorgverzekeraars, en voor iedere verzekerde. Dat gaan ze ruim terugverdienen is al heel vaak berekend.
‘Je kunt mensen toch niet gaan straffen voor hun ongezonde manier van leven? De meesten zijn het zich niet eens bewust.’ Straffen werkt bijna nooit, en dat moet het plan ook niet zijn. Belonen levert veel meer op, dus laten we de premies gaan differentiëren op geleide van de winst- en verliesrekening met betrekking tot de gezondheid. Dan gaan we regelmatig een medische check doen en op basis van de uitkomsten daarvan doelen formuleren. Gewicht, bloeddruk en cholesterol omlaag? Dan de ziektekostenpremie ook.
Als je in een zware, dure en diesel slurpende auto wilt rijden, betaal je daar een prijs voor. Als je tachtig jaar bent en nog wil autorijden moet je langs het CBR voor een keuring. Wanneer gaan we geheel in lijn hiermee de gezondheids-APK invoeren? Het coronavirus vertelt ons dat de tijd rijp is.
Vanuit psychologisch perspectief is er geen sprake van een ‘intelligente lockdown’.
Eerst was er de schok van de corona-uitbraak, snel gevolgd door de ingrijpende maatregelen om verspreiding van het virus te voorkomen. Niet veel later kwamen de kritische geluiden, vooral over de economische schade die onvermijdelijk volgt op het gevoerde beleid.
Inmiddels hoor je ook af en toe aandacht vragen voor de mentale impact van het geheel. Wat doet die lockdown met ons welbevinden? Wat brengt opgelegde eenzaamheid en minstens 1,5 meter afstand óók met zich mee?
Vanuit psychologisch perspectief is er geen sprake van een ‘intelligente lockdown’. Voor psychisch kwetsbare mensen vormen de afgelopen maanden een zware beproeving, zelfs als ze er in slagen zich een beetje staande te houden.
“We kunnen wachten op de commissie die de psychologische gevolgen van de pandemie gaat onderzoeken. De uitkomst weten we nu al: veel ernstiger dan gedacht.”
Dat er niet van meet af aan een psycholoog of psychiater zitting had in de kern van het Outbreak Management Team is een serieuze fout geweest.
Inmiddels is er een ‘Denktank Mentale Vooruitgang’ opgericht, maar die hadden we al jaren voor dat virus nodig. En er wordt aandacht gevraagd voor PICS: Post Intensive Care Syndroom. Bestaat al jaren, maar zal steeds meer mensen treffen, en in ernstiger mate. Staat nog niet in de psychiatrische DSM-bijbel, maar vereist psychologische en/of psychiatrische behandeling.
We kunnen wachten op de commissie die de psychologische gevolgen van de pandemie gaat onderzoeken. De uitkomst weten we nu al: veel ernstiger dan gedacht.
En vervolgens moet de GGZ het waarschijnlijk gaan oplossen. Nu liep het daar al niet zo lekker, en kampte men met enorme wachtlijsten, dus kan dit er natuurlijk ook nog wel bij. Toch?
Zoals de beleidsmakers doortastend en laagdrempelig maatregelen invoerden om bedrijven te redden, zo zou men ook de mentale issues die in de slipstream van het virus opdagen aan moeten pakken.
Niet een individu van het label ‘PICS’ voorzien en cognitieve gedragstherapie inzetten, maar iedereen laagdrempelige, gratis mentale ondersteuning aanbieden: de mensen met corona, de zorgverleners, families van getroffenen en ook ondernemers met stress over het voortbestaan van hun zaak. Wie maar wil, zelfs leerkrachten met angst om weer voor de klas te gaan staan.
Dat kost een paar centen, maar nog altijd aanmerkelijk minder dan bedrijven als de KLM overeind houden. Het belangrijkste zijn de kosten op langere termijn: vroege interventies werken beter en zijn minder duur dan straks de behandeling van gecompliceerde angststoornissen en depressies moeten financieren.
Help mensen hun emoties te delen, ondersteun ‘echte’ verbinding (dus niet online) en zet in op preventieve rouwbegeleiding. We kunnen allemaal altijd al een goed gesprek gebruiken, maar nu meer dan ooit. Maak dat de komende tijd eens tot speerpunt van het gezondheidsbeleid.
Psychiater Bram Bakker is bang dat mensen schroom voelen om tijdens de coronacrisis te klagen over eventuele psychische problemen.
In Dit is de Dag deed hij de oproep om te praten over je gevoelens. Het programma besteedde op Hemelvaartsdag de hele uitzending aan de vraag wat de mentale gevolgen zijn van de crisis.
Het is geen hogere wiskunde: iedere volwassene in dit land weet dat je beter geen conflicten of ruzies via telefoon, e-mail of app moet bespreken.
Een paar weken geleden las ik dat UWV-artsen zich op het standpunt stelden arbeidsongeschiktheid niet via de telefoon te kunnen beoordelen. Ze hadden natuurlijk gelijk: de beperkingen van telefoon of beeldbellen zijn te groot om betrouwbaar werk te leveren.
Dat artsen hun werk in principe altijd face-to-face moeten doen, vindt waarschijnlijk de meerderheid van de Nederlanders. Hoe goed de alternatieven ook zijn: niets werkt even goed als daadwerkelijk persoonlijk contact. Dat is niet wetenschappelijk bewezen helaas, want er is geen belanghebbende partij die dat onderzoek financiert.
Partijen met grote zakelijke belangen promoten online behandeling als volwaardig alternatief. ‘En de zorgverzekeraars vergoeden evenveel’ fluisteren de zorgmanagers hun personeel in. Investeren maar, dus? De coronacrisis biedt helaas ongekende kansen aan de verkopers van online behandelingen.
“De beste professionele hulp aan mensen met psychische klachten lever je middels direct, persoonlijk contact.”
Bij psychische problemen belanden de meeste mensen bij de GGZ, waar naast artsen (psychiaters) vooral psychologen werken. En daar is het niet anders: ook in de GGZ kunnen wij als zorgprofessionals mensen beter helpen als we ze recht in de ogen kijken, en ook andere zintuigen kunnen inzetten om ons werk zo goed mogelijk te doen.
Recent voorbeeld: een jonge vader werd online behandeld voor een alcoholprobleem, terwijl hij in het bijzijn van zijn kleine kinderen vier flessen wijn per etmaal nuttigde. Dat werd duidelijk toen hij werd gedwongen (uit bezorgdheid over de kinderen) om zijn gezicht bij de behandelende instelling te laten zien. Toen zag men pas goed hoezeer hij onder invloed was, en het was te ruiken ook…
Ik ken een behandelaar die al maanden weigert om naar het kantoor van zijn zorginstelling te komen, ook al is het met alle voorzorgsmaatregelen zoals voldoende afstand. Hij zegt evengoed online te kunnen werken, maar op het moment dat er crisis is bij een van zijn patiënten moeten ze toch steeds ‘in het echt’ gezien worden. Het is geen hogere wiskunde: iedere volwassene in dit land weet dat je beter geen conflicten of ruzies via telefoon, e-mail of app moet bespreken. Je komt er altijd het beste uit als je elkaar in levende lijve ziet.
De beste professionele hulp aan mensen met psychische klachten lever je middels direct, persoonlijk contact. Tenzij het niet anders kan: als alternatief voor ‘geen contact’ is contact met behulp van technologische hulpmiddelen uiteraard te prefereren. Beter iets dan niets. Maar meer dan ‘second best’ is het niet, en kapitalen besteden aan verdere ontwikkeling is onverstandig, zeker nu het economisch krap wordt. Gewoon terug naar de spreekkamer, of een wandeling buiten.
De onzekerheid waar we nu al weken mee worden geconfronteerd roept vragen op, moeilijke vragen vooral. Maar ook vragen die misschien toch maar eens gesteld moeten worden, en die om een antwoord vragen.
Of we ooit weer gaan leven alsof er nooit een coronacrisis is geweest kan op dit moment niemand voorspellen. Er zijn genoeg mensen die het hopen, veelal verklaarbaar vanuit hun vroegere situatie: we hadden het goed, wie verlangt er nu naar dat we dat kwijtraken?
Aan de andere kant zijn er mensen die een tegenovergesteld verlangen hebben: dat het milieu duurzaam profiteert van de crisis, dat we nu echt eens online blijven werken, dat vliegreizen in de toekomst realistischer geprijsd zullen gaan worden, etc.
De onzekerheid waar we nu al weken mee worden geconfronteerd roept vragen op, moeilijke vragen vooral. Maar ook vragen die misschien toch maar eens gesteld moeten worden, en die om een antwoord vragen.
Kunnen (of willen) we de strakke planningen terug, die er voor de uitbraak van het virus op de meeste plekken in de samenleving waren? Is de leefstijl die we hadden nog te verdedigen en/of te financieren? Twee voor de hand liggende voorbeelden, en zo zijn er nog talloze relevante vraagstukken.
“Wat we paradoxaal genoeg vooral zeker weten is dat er grote onzekerheid bestaat door dat virus. En die onzekerheid gaat nog wel even duren.”
Als altijd zijn het dwarse denkers die als eersten de ongemakkelijke vragen stellen. Types als Jort Kelder bijvoorbeeld, die wijzen op de economische impact van de beleidskeuzes die gemaakt worden. ‘Maar die is fout’, hoor ik je al denken. Kan zijn, maar hij stelt wel iets aan de orde wat ons allen aangaat. Zoals tegenwoordig al te vaak gebeurt verschuift de discussie te snel naar de persoon die iets aankaart. Het ontbreekt aan onomstreden autoriteit, en de deskundigheid op het gebied van het virus schiet vooralsnog bij iedereen tekort, ook bij de zogenaamde experts. Getallen wijzigen momenteel snel, en betrouwbaar de toekomst voorspellen lukt zelfs de virologen niet. Maar goede vragen stellen kan wel, daar hoef je ook geen opinieleider voor te zijn.
Wat we paradoxaal genoeg vooral zeker weten is dat er grote onzekerheid bestaat door dat virus. En die onzekerheid gaat nog wel even duren. De controle over het bestaan die veel mensen dachten te hebben is voor onbepaalde tijd verdwenen. Iedereen wist dat een verkeersongeluk of kwaadaardige aandoening het leven van een individu ieder moment op de kop kan zetten, maar we leefden stiekem alsof dat ons nooit zou gaan gebeuren. En het ging om relatief zeldzame calamiteiten.
Door het coronavirus is het leven van iedereen ineens ingrijpend veranderd. Er is een streep gegaan door de meeste van onze lange termijnplannen. Of we dat leuk vinden of niet doet er niet toe, de situatie waarin we nu verkeren had niemand een paar maanden geleden voorzien.
Of er in het verlengde van de gezondheidscrisis ook nog andere crises ontstaan is nog lang niet duidelijk. Maar de les dat onze samenleving niet zo maakbaar is als we onszelf hadden wijsgemaakt kunnen we nu al wel vast leren.
Worden we sneller depressief, of juist niet? Of neemt het risico voor een deel van de mensen toe, en voor een ander deel juist af?
Psychische stoornissen zijn per definitie het gevolg van aanleg en omstandigheden. Aan de kwetsbaarheid kunnen we weinig veranderen, vooralsnog: we kennen het depressiegen niet, als het al bestaat, en zoiets als gentherapie zal er de komende decennia ook niet komen.
Wat resteert zijn de omstandigheden, en hoe we die al dan niet kunnen beïnvloeden. Op het moment dat zich nieuwe, voorheen onbekende omstandigheden voordoen, weet niemand precies wat dit in de interactie met aanleg gaat betekenen.
“Wat resteert is onzekerheid, en er blijft voor ons dan ook weinig anders over dan die proberen te verdragen.”
Dat is de situatie rond het coronavirus. Worden we sneller depressief, of juist niet? Of neemt het risico voor een deel van de mensen toe, en voor een ander deel juist af? Vragen waarop geen betrouwbaar antwoord te geven is op dit moment, door geen enkele deskundige. De deskundigheid is er gewoon nog niet…
Wat resteert is onzekerheid, en er blijft voor ons dan ook weinig anders over dan die proberen te verdragen.
Dat neemt echter niet weg dat het vanuit psychologisch perspectief dringend aanbevolen is om er wel alles aan te doen die onzekerheid zoveel mogelijk te minimaliseren. Bedenk wat je weet over je psychische kwetsbaarheid en doe alles om die te ontlasten. Werk aan je draagkracht, de extra draaglast die de situatie rond het virus betekent verander je niet.
Het sleutelbegrip is stress. Stress ondermijnt het mentale functioneren. Helder nadenken lukt niet terwijl je hyperventileert van de spanning… Stresshormonen ondermijnen ook het immuunsysteem: als je teveel aan je hoofd hebt neemt de vatbaarheid voor infecties toe. Ook voor het coronavirus.
Als je dit op je laat inwerken kun je de coronacrisis vooral zien als een zeer goed voorbeeld van het onlosmakelijke verband tussen lichaam en psyche: ze zijn onlosmakelijk verbonden. En het virus vormt een uitdaging voor het geheel.
‘‘Er is geen enkele aanwijzing dat elkaar buiten vriendelijk groeten bij een afstand van tenminste 1,5 meter een gezondheidsrisico inhoudt. Lief zijn helpt, juist nu!.”
De Corona Halve Marathon van Haarlem vond plaats onder prachtige omstandigheden.
Er stond een stevige noordenwind, maar de zon scheen. Vanuit strategisch oogpunt werd gekozen voor een eerste helft met hoofdzakelijk tegenwind, met een fijne ‘negative split’ als resultaat.
En een mooi p.r. voor Stan Put. Binnenkort 10 Engelse Mijl:-)
Bram zoomt in op de psychische kant van de corona-crisis.
Veel mensen maakten kenbaar behoefte te hebben aan informatie over de psychische kant van de corona-crisis, die tot nu toe onderbelicht is.
Onze hersenen maken het ons soms lastig. Zeker als het gaat over omgaan met onzekerheden. Je af en toe onzeker voelen is heel gewoon. Probeer het te verdragen en het niet om te laten slaan in angst
Reacties