Hoe te leven met je eigen teleurstellingen

door webredactie | 15 april 2021 | zorg

Mirjam Vriend en Bram Bakker corresponderen maandelijks over de geestelijke gezondheid. Dit is de achtste aflevering.

“Ben je tevreden met je leven?” Vind jij dat ook niet één van de gevoeligste vragen die je iemand kunt stellen, Bram?

Beste Bram,

Hoe velen van ons schuifelen stiekem teleurgesteld door het leven? Ik bedoel het soort schurende teleurstelling dat je zo diep wegstopt dat je het zelf niet eens meer merkt, maar wat je wel ongemerkt verlamt?

Ik was twintig toen ik Frans (niet zijn echte naam) ontmoette. Hij was bassist geweest in een van de bekendste Nederlandse bands uit de vorige eeuw. Ik zong in een goedbedoelend amateurbandje, en oh heerlijkheid; Frans wilde ons spontaan een paar “lessies” komen geven, zoals hij dat noemde. Die lessies waren fenomenaal.

Tijdens zo’n les dronk hij uitsluitend spa, in tegenstelling tot wat wij hem op andere momenten in ruime mate zagen nuttigen. Wel verdween hij af en toe langdurig naar de wc. Toen hij weer eens terugkeerde van zo’n wc-intermezzo dacht onze gitarist leuk te zijn door de grootste hit van zijn voormalige beroemde band in te zetten. Mis.

Frans werd razend. “Speel dat nooit meer”, schuimbekte hij. Onthutst vroegen wij later uitleg bij de barman van de oefenruimtes, die ons toevertrouwde dat het bekende thema in dat beroemde nummer door Frans was bedacht, maar ten onrechte door een ander werd geclaimd. En hij wist nog wat pijnlijke dingen. Met slaande deuren had Frans de band verlaten. Dat velen hem onverminderd respecteerden en bewonderden bood geen soelaas; dit was de blijvende pijn onder die blus-deken van drank en drugs.

Aan teleurstelling gaat een verlangen vooraf, dat niet uit is gekomen. Een zeepbel die knapte. Klopt mijn beeld, Bram, dat wij volwassenen onze diepste dromen soms wat beschaamd voor onszelf houden? Of er op zijn minst wat lacherig over doen? Dat begrijp ik wel, want hoewel we heel flink tegen elkaar zeggen dat de levenslessen die we meemaken ons wel een stukje reëler maken qua wensen en dromen, de vraag blijft in hoeverre we dat heel diep vanbinnen ook écht menen, onder onze verstandige, reële praatjes….

Ik zal niet zeggen dat ik nooit last heb van teleurstelling. Ik zat op de toneelacademie. En jazeker: ik wilde beroemd worden. Stiekem, uiteraard, want zo’n verlangen klinkt veel te oppervlakkig en kinderachtig. Het moest natuurlijk wel met “cultureel verantwoorde” films en met “serieus” theater, en daarna in een mooie jurk naar Cannes, prijsje ophalen. Nou… dat is niet gebeurd, anders zouden de lezers van dit epistel dat wel weten. Het was kennelijk niet de bedoeling.

Mijn laatste therapeut beweerde heel stellig dat schrikbarend veel volwassenen teleurgesteld zijn. Ook mensen met een leven waar menigeen jaloers op zou zijn, van buitenaf bezien.

Van buitenaf bezien.

“Ben je tevreden met je leven?” Vind jij dat ook niet één van de gevoeligste vragen die je iemand kunt stellen, Bram? En dan bedoel ik in privé-situaties, dus niet in je spreekkamer? Heb jij ook weleens sterk het gevoel dat iemand verschrikkelijk teleurgesteld is, en zie je jezelf dan de meest rare capriolen uithalen om daar niet over te beginnen, omdat je vreest dat het voor die ongelukkige tegenover je zó’n wezenlijk overlevingsmechanisme is geworden om die vraag te vermijden, dat ie anders… nou ja, soort van uit elkaar zou vallen?

Dat het “jammer” is als je de hele dag voelt dat je leven op essentiële punten niet geworden is wat je ervan hoopte is natuurlijk een understatement van jewelste. Maar wat ik zo mogelijk nóg tragischer vind is het vermoeden dat sommige dromen in onze hoofden een onterecht voetstuk hebben vergaard. Roem. Rijkdom. Schoonheid. Titels. Prijzen. En intense, eeuwige, smetteloze, moeiteloze liefde natuurlijk. Allemaal mythische grootheden die diep verborgen in de hoofden van volwassen mensen volstrekt onveranderde, irreële kinderdromen zijn gebleven. Soms vang je er een glimp van op.

“If you don’t get what you want, you might get what you need.” Dat zongen de Stones. Ik vind dat een inspirerend advies, en de momenten dat het me lukt dat advies toe te passen kom ik dicht bij geluk. En bij zelfkennis. Want ik geloof in mijn eigen geval zeker dat de dromen die ik voor mezelf had bedacht misschien inderdaad niet zo best bij me passen. Ik heb iets anders gekregen, en verdraaid, dat is interessanter dan ik ooit dacht. Ik zal overigens niet zo onnozel zijn om deze zin van de Stones in de mond te nemen tegenover iemand die net iets heel dierbaars verloren heeft. Maar voor mezelf houd ik haar graag bij de hand.

Zijn onze dromen en onze teleurstellingen vaak zo diep verborgen geheimen dat we elkaar niet erg kunnen helpen om er iets goeds mee te doen? Veel dromen zullen niet uitkomen, of tegenvallen. Leren we elkaar niet veel te weinig over de schoonheid van een teleurstelling, Bram?

Warme groet,

Mirjam

Ha Mirjam,

Je roert wel weer wat aan… Ik heb je bericht meerdere keren gelezen en het goed op me laten inwerken. Als ik het vrij vertaal werp je de vraag op wat we doen met onze diepste verlangens op het moment dat er niet aan voldaan blijkt te kunnen worden.

We zijn het er over eens dat het vaak over kinderdromen gaat, en jij noemt ze en passant irreëel. Daar komt bij mij twijfel omhoog, want: gaat het niet juist over de manier waarop je omgaat met die kinderdromen? Natuurlijk kan niet iedereen rijk en beroemd worden, dat begrijpt ieder weldenkend mens. Maar het verlangen is een gevoel, en dat krijg je niet weg door goed na te denken…

Er is ooit onderzoek gedaan naar het overlijden van beroemde artiesten in de Verenigde Staten. Dat had te maken met de relatief jonge leeftijd waarop ze vaak overlijden. Jim Morrison, Kurt Cobain, Janis Joplin, Whitney Houston, Michael Jackson, Prince, enz., enz. De uitkomst was dat de status van dit soort mensen een statistisch significant risico op vroegtijdig overlijden vormt. Met andere woorden: mensen met vergelijkbare eigenschappen die niet rijk en beroemd zijn lopen minder risico.

Als ik het vrij interpreteer, en dat houd ik mijn cliënten ook regelmatig voor, is het nog steeds geen garantie voor geluk als het lukt je kinderlijke verlangens te realiseren. En dus kun je beter die verlangens gaan verkennen dan alles op alles zetten om bepaalde doelen te realiseren. Want dan is teleurstelling de gegarandeerde uitkomst, dat zijn we met elkaar eens.

Er komt een prachtig liedje van Klein Orkest bij me omhoog, ‘Verloren tijd’, met daarin het volgende couplet:

Hij is iets geworden,
Wat hij eigenlijk niet wilde.
Z’n wereld verstilde:
Geen diepgang, geen top.
Anderen huilden,
Dansten en lachten.
Maar hij stond te wachten
En hij wist niet waarop!

Dat is teleurstelling, toch? En geen verbinding hebben met die diepste verlangens… Voor mij is het geen vraag dat we ons in het leven laten leiden door vrij primitieve behoeftes. En in mijn optiek is het hoogst realiseerbare dat je je daar bewust van wordt voordat de teleurstelling je doen en laten gaat bepalen. Jij wilde beroemd worden, zeg je. Dat lijkt me in het licht van voorgaande niets bijzonders. En dan zeg je: ‘Het was kennelijk niet de bedoeling.’ Wat zit daar tussen Mirjam? Wat leidde tot dit ogenschijnlijk droge zinnetje?

Het gaat naar mijn stellige overtuiging niet om hetgeen we verlangen, maar om wat we met onze verlangens doen. Ik wilde ook graag beroemd worden, dacht ik. Maar vijftig jaar verder weet ik dat het iets anders was: ik wilde gezien worden. Zoals ik ben. En dat het dan goed is. Dat er van me gehouden wordt, zonder voorwaarden. Omdat ik goed ben in de ogen van ieder die er echt toe doet in mijn leven: mijn ouders, mijn kinderen, mijn geliefde en een paar vrienden. Meer heb ik niet nodig. Maar: kom daar maar eens! Krijg het maar eens gedaan om je echt te verbinden met zo’n handjevol mensen. Die allemaal vergelijkbare issues hebben. In al mijn liefdesrelaties die sneuvelden ontstond er nooit verbinding op alle niveaus waarop je kunt verbinden (buik, hart en hoofd). Terwijl ik zo hard mijn best deed. Daar zit mijn teleurstelling, de kreet waarmee je begon.

Ik weet het ook allemaal niet precies, als ik eerlijk ben. En ik heb het idee dat mijn vak hier nauwelijks nog een rol speelt. Sterker nog: psychiaters lijken op Amerikaanse beroemdheden, denk ik. Het gaat vooral mis in de vorm, geloof ik. Bij alles zoeken we naar concrete doelen, naar meetbare eenheden. Terwijl complexe gevoelens zich niet laten vangen op die manier.

Zou je veel depressie niet ook kunnen duiden als een onvermogen tot contact maken met alles wat schuil gaat onder die teleurstellingen? Dat je gevoelens zo kwetsbaar zijn dat je er niet meer bij kunt? Dat afgestompte gevoelsleven bij depressies, dat je trouwens ook veel ziet bij getraumatiseerde mensen, dat intrigeert me. En steeds vaker merk ik dat contact kunnen maken met een diepe pijn voor veel mensen de enige weg is naar een ander leven. Pas als het verdriet over alle kinderlijke dromen die niet zijn uitgekomen er kan en mag zijn ontstaat er ruimte om weer te gaan bewegen. Weg van de teleurstelling. Met nieuwe verlangens, waarin je ook weer teleurstelling tegen zult gaan komen. Als je dat begrijpt kun je groeien, en dat is naar mijn idee dat wat ons allen drijft, als mensen: een verlangen naar beweging, in heel ons mens-zijn.

Amen.

Lees de originele column en reacties op Joop.nl