Soms herinner ik me niet hoe iemand als klant bij mij terecht is gekomen. Saskia is hier een goed voorbeeld van: ineens was ze er, op de vrijdagen waarop ik op mijn prachtige werkplek in het bos ben. Saskia hoort voor mijn gevoel zelfs bij het bos, waarom weet ik ook niet.
Het lijkt of Saskia daar in dat bos woont en af en toe even het gebouw binnen fladdert waar ik soms werk. Sommige mensen doen je direct aan een dier denken, maar bij Saskia heb ik dat niet: ze is een elfje of een bosnimf, ergens tussen de zestig en zeventig jaar en ze werkt nog volop. Voor het geld hoeft ze dat niet te doen, verzekert ze me, maar ze is ‘gewoon’ gehecht aan haar werk met kinderen. En bang om thuis te zitten, denk ik daarachteraan…
Eetprobleem
Ze heeft jaren begeleiding van een psychiater gehad vanwege een eetstoornis. Maar omdat deze arts met pensioen gaat zoekt ze nu vervanging. Saskia is op zoek naar een soort onderhoudscontact lijkt het, want de hoop (of ambitie) dat haar eetprobleem ooit nog verdwijnt lijkt ze opgegeven te hebben.
Ik vind eetstoornissen niet zo interessant, want de focus komt vaak al snel op ‘normaal’ eten te liggen en ik weet zelf niet eens wat dat is. Maar ik vind het wel interessant om te werken met mensen die proberen om met hun eetgedrag controle te krijgen of te houden op onderliggende emoties. Gedragstherapie bij eetstoornissen heeft naar mijn mening dan ook niet zo veel positief effect, omdat die emoties daarmee vaak niet worden ‘bewerkt’. Het lijkt een beetje op de behandelingen in de verslavingszorg: als je de emoties die worden verdoofd niet anders leert hanteren dan ben je gedoemd om ergens in de toekomst weer terug te vallen in het gebruik van drank of drugs.
Rector
Saskia is slank, maar ook weer niet graatmager. Haar gewicht lijkt me medisch gezien niet problematisch, en ik besluit het gedetailleerd uitvragen van haar eetgedrag (‘Vreetbuien?’ ‘Overgeven als compensatie?’ ‘Calorieën tellen?’) dan ook over te slaan. We komen al snel uit op relaties: het huwelijk met de vader van haar kinderen, de relatie die ze momenteel heeft, en ook de relatie met haar vader. In alle relaties met mannen lijkt er vanuit deze mannen weinig diepgaande interesse in Saskia geweest te zijn: ze werd niet misbruikt of mishandeld, maar de hoeveelheid liefde die haar door de mannen werd gegund hield niet over, is mijn inschatting.
Waarom kreeg Saskia niet meer aandacht? Durfde ze er niet om te vragen? Of nog iets gewaagder: vond ze van zichzelf dat ze het niet waard was?
“De kern van haar emotionele probleem lijkt te zijn: het moment waarop Saskia, nog een jong meisje, per ongeluk hoort dat haar vader tegen haar moeder iets onaardigs opmerkt over het uiterlijk van zijn dochter.”
Het is voor ons allebei helder dat de eerste schade al jong ontstond in de relatie met haar vader. In de fase waarin hij de belangrijkste man in haar leven was zag hij zijn eigen dochter niet staan. Hij was de populaire rector op haar eigen school nota bene, maar thuis zat hij spreekwoordelijk achter zijn krant.
In haar huidige relatie gebeurt iets vergelijkbaars: haar partner – met wie ze overigens niet samenwoont – beschouwt haar als prima gezelschap, maar wezenlijke interesse in haar zielenroerselen heeft hij niet. Saskia ziet er heel representatief uit en gedraagt zich navenant, dus hij kan goed met haar voor de dag komen bij zijn vrienden, in het theater en in de schouwburg. Maar veel verder dan dat gaat het niet en van een seksuele relatie is niet eens sprake. Maar dat deert haar niet, zegt Saskia. Ik vraag me af of ze moeite heeft zich letterlijk bloot te geven (en zich dus naakt te tonen). Dit is iets wat vaak voorkomt in combinatie met moeizaam eten, maar ik schuif die vraag voor me uit. Ik voel dat ze weinig of niets met seks van doen hebben, de demonen waar Saskia mee strijdt.
Contactgroei
Ze werkt tussen onze gesprekken door hard aan zichzelf. Er is duidelijk sprake van ‘contactgroei’ (zo noemen psychologen en psychiaters een zich verdiepend contact). De gesprekken verlopen steeds organischer en het lijkt voor mij steeds minder op werk. Zonder dat Saskia het zich expliciet bewust lijkt te zijn, stuiten we in een van onze laatste gesprekken op dat wat mij betreft de kern van haar emotionele probleem lijkt te zijn: het moment waarop Saskia, nog een jong meisje, per ongeluk hoort dat haar vader tegen haar moeder iets onaardigs opmerkt over het uiterlijk van zijn dochter. Het gaat over een detail in haar lichaamsbouw dat ze overduidelijk heeft geërfd van moeder. Het is niet eens de moeite waard om expliciet te benoemen, omdat het niet om iets opzichtig afwijkends zoals flaporen, een hazenlip of een bochel gaat. Wat is de ellende? Haar vader kijkt dus wel naar zijn dochter, maar op een manier waar het kind geen behoefte aan heeft. Waar Saskia verlangt naar liefde en aandacht, velt de man een koud oordeel. En ze hoort het per ongeluk. Wat het – voorzichtig uitgedrukt – ook niet beter maakt, is dat haar moeder hem niet tegenspreekt. Het had het meisje goed gedaan als haar moeder op z´n minst voor haar in de bres was gesprongen, maar die inspanning was ze dus ook al niet waard.
Weerwoord
Het is mijn persoonlijke overtuiging, en helaas niet wetenschappelijk bewijsbaar, dat ogenschijnlijk kleine gebeurtenissen een leven ingrijpend kleuren. Ook in positieve zin trouwens. De opmerking van haar vader over het uiterlijk van zijn dochter is het motief achter de eetstoornis. Dat heeft te maken met allerlei ongrijpbare omstandigheden: waarom de jonge Saskia op dat moment zo kwetsbaar was kunnen we een halve eeuw later nooit meer precies achterhalen. Maar dat haar moeder geen weerwoord gaf heeft vermoedelijk ook een grote rol gespeeld. Vaak wordt er sterk ingezoomd op het aandeel van een van beide ouders, maar meestal heeft de afwezigheid van de andere ouder bij ingrijpende gebeurtenissen een even grote impact. De volgende keer dat ik Saskia spreek leg ik haar als stelling voor dat ze geen eetstoornis zou hebben ontwikkeld als dit niet was gebeurd. Een interessant aanvullend argument: de dochter van Saskia heeft hetzelfde uiterlijke kenmerk als haar oma en moeder, maar van een eetprobleem is bij die dochter geen sprake…
Beschouwing – Het verhaal van Saskia ben ik in veel verschillende gedaanten tegengekomen. Aan de oppervlakte is er een ‘afwijkende’ manier van omgaan met eten, maar het gaat eigenlijk niet om een eetstoornis maar om een copingstijl waarin oude en pijnlijke emoties achter bepaald gedrag worden verstopt. Wat dat betreft is zo’n verslaving vergelijkbaar met een alcoholverslaving. Pas als de motieven achter zulk gedrag worden opgespoord en opnieuw worden doorleefd kan het symptoomgedrag (het ‘rare eten’ of ‘zuipen’) worden opgegeven. En dan hebben we het bijna zonder uitzondering over het opsporen van ‘oud zeer’, zoals traumatisch ervaren gebeurtenissen uit een ver verleden.
Deze column werd oorspronkelijk gepubliceerd op Meer over Medisch.
p.s. het boek ‘Oud zeer’ verschijnt in oktober, je kunt het nu alvast bestellen. Je steunt met je bestelling www.run4schools.nl.
Reacties