In de jaren zeventig van de vorige eeuw was er een beroemde hoogleraar psychiatrie, Jan Bastiaans (1917-1997), die mensen met oorlogstrauma’s behandelde met lsd en thiopental. Deze middelen konden hun ‘zelfverdedigingspantser’ doorbreken, was zijn overtuiging.
Bastiaans was omstreden en werd in 1993 uit zijn vak gezet nadat een patiënte overleed die hij het hallucinogene middel ibogaïne had toegediend.
In de reguliere psychiatrie in Nederland ging het vervolgens decennialang niet meer over het therapeutisch gebruik van dit soort middelen bij mensen met zware trauma’s ofwel PTSS, zoals dat nu heet.
De farmaceutische industrie greep de macht en het neurobiologische denken werd de norm voor alle psychiaters. De medicatie die aan de overlevenden van geweld werd voorgeschreven, beoogde vooral het dempen van symptomen: middelen tegen angst, depressie en psychose werden (en worden) sinds de jaren tachtig massaal voorgeschreven.
Comeback psychedelica
De laatste jaren maken de psychedelica een comeback in de psychiatrie en dat is meer dan welkom. Opnieuw speelt de farmaceutische industrie een rol: er is een gepatenteerde neusspray met esketamine die volop wordt onderzocht – en waar ongetwijfeld flinke marketing op losgelaten gaat worden. Esketamine is afgeleid van ketamine, een pijnbestrijdend en geestverruimend middel dat vooral furore maakte als partydrug.
“Wat mij betreft gaan psychiaters al in hun opleiding kennismaken met geestverruimende middelen.”
Wat helpt bij de comeback: de bestaande antidepressiva en antipsychotica zijn uitgeput qua mogelijkheden. De patenten zijn verlopen en nieuw onderzoek vindt nauwelijks nog plaats.
Ook een andere partydrug, mdma, krijgt steeds meer aandacht van trauma-onderzoekers. En dan hebben we nog de plantmedicijnen, zoals de paddo’s en truffels. Het is onomstreden dat de werkzame stof, psilocybine, een verruiming van het bewustzijn veroorzaakt. Daardoor kun je terug naar emoties die vaak te sterk zijn verdrongen om in een gewone psychotherapiesessie naar boven te halen. Het kan, het is legaal en ik ben groot fan. Op basis van eigen ervaringen.
Een orthopedisch chirurg hoeft zelf geen heupoperatie te hebben ondergaan om een bejaarde van een nieuwe heupkop te kunnen voorzien. Een oncoloog heeft geen persoonlijke ervaring met kanker nodig om een protocollaire behandeling van een kwaadaardige tumor te begeleiden.
Maar wat mij betreft gaan psychiaters al in hun opleiding kennismaken met geestverruimende middelen. In een veilige, gecontroleerde setting uiteraard, maar het lijkt mij vele malen nuttiger dan de verplichte leertherapie.
In mijn tijd als psychiater schreef ik doorlopend pillen voor die ik zelf niet zou willen slikken. Nu denk ik: de beste aanbevelingen zijn toch de eigen ervaringen. Het was echt wel even spannend bij het begin van mijn eerste truffelreis, maar ik had het voor geen goud willen missen. En ik ga deze reis zeker vaker ondernemen.
Het allerbelangrijkste is dat ik het gun aan al die mensen die ik coach – zo heet mijn werk sinds ik geen psychiater meer ben. Mensen die gevangen blijven zitten in nare angsten en schadelijke gedragingen die ze zelf ook niet goed kunnen plaatsen en waar ze graag van af willen.
Hoe omstreden die Bastiaans ook was, hij heeft het destijds toch goed gezien. Fijn dat dit een halve eeuw later alsnog wordt opgepikt.
Bram Bakker
Dit is de vaste column van Bram voor Medisch Dossier. Zie medischdossier.org. Hier een overzicht van alle columns.
Reacties