Psychiater Bram Bakker (55) staat vanaf morgen op het podium met zijn theatercollege Opgebrand. Bakker, zelf ook uitgeput geraakt, ziet zo’n inzinking als een geschenk.
Een op de zes werknemers – dat zijn ongeveer 1,4 miljoen Nederlanders – heeft last van burn-outklachten. Psychiater Bram Bakker voegde zich in begin 2018 bij dat leger. Na weken op de bank te hebben gelegen, begreep hij dat hij zelf aan de bak moest.
Je maakt je er druk over dat mensen burn-out als een ‘product’ zijn gaan zien. Wat bedoel je?
“Als jij mij kunt vertellen wat een burn-out precies is, ben je de eerste van honderden mensen die ik erover sprak. Niemand weet het, maar inmiddels hebben veel instanties belang bij de kreet. Er is een complete industrie omheen gebouwd, daar gaat het mis. Vraag je mensen of een burn-out een psychische stoornis is, dan zeggen de meesten nee. Maar we behandelen het wel zo. Je gaat naar de huisarts, die verwijst je naar een ggz-instelling waar je op de wachtlijst komt. Ggz-instellingen verdienen er hun geld mee, ook al genezen ze niet echt. Ze verkopen een product en hebben maar één belang: zoveel mogelijk klanten. Zo is een miljardenbusiness ontstaan, gebaseerd op een non-begrip.”
Risicofactoren zijn bevlogenheid in je werk, een overvolle agenda, een druk sociaal leven, veel hobby’s
Ik weet niet of de tienduizenden mensen met een burn-out dat ook zo zien.
“Ik zeg niet dat een burn-out niet bestaat, ik zeg alleen dat we er anders naar moeten kijken. Diagnose en behandeling zijn gebaseerd op het medische model van ‘wel/niet’. Een cel is kwaadaardig of niet. Een bot is gebroken of niet. Heel helder voor zwart-wit gevallen. Maar een burn-out is, net als alle psychische klachten, grijs gebied. Je kunt geen hersenscan maken en aanwijzen: kijk, daar zit-ie. En toch doen we alsof dat wel zo is.”
Hoe moet je een burn-out dan beschouwen?
“Allereerst moeten we dat medische model achter ons laten. Zie je burn-out maar als een cadeau, een geschenk dat je waarschuwt: de grens is nu echt bereikt. Een burn-out is namelijk niets minder dan het uiterste signaal van je systeem dat de balans ernstig is verstoord. De bedoeling is dan wel dat je het cadeau uitpakt en je afvraagt: waarom is dit bij mij bezorgd? Je zult zelf aan de bak moeten.”
Dus als je totaal uitgeput op de bank ligt, moet je blij zijn en er ook nog mee aan de slag?
“Natuurlijk voelt het op de korte termijn niet zo. Maar vergeet het goede nieuws niet: je gaat er niet dood aan, het is geen kwaadaardige aandoening en een burn-out treft over het algemeen mensen die veel talenten en bezigheden hebben. Risicofactoren zijn bevlogenheid in je werk, een overvolle agenda, een druk sociaal leven, veel hobby’s. Zelf ben ik een schoolvoorbeeld: ik deed allemaal dingen die ik leuk vond, maar wel veel te veel. Toen ik ook nog eens vijf goede vrienden in twee jaar verloor, was ik aan de beurt. Ik kreeg onverklaarbare klachten, waar neurologen niets mee konden. Het deel van mijn hersenen dat met je evenwicht heeft te maken, bleek verstoord, maar niemand wist waardoor. Ineens zat ik thuis en kon ik niks meer. Ik moest op handen en voeten de trap op, donderde steeds om. Daar werd ik behoorlijk depressief van.”
En toen dacht je: wat een cadeau?
“Nee, maar ik wist wel dat ik zélf iets moest verzinnen om weer op te knappen. Al die jaren had ik roofbouw gepleegd op mijn gestel, ik had emotioneel het een en ander te verwerken gekregen: de scheiding van de moeder van mijn kinderen, een nieuwe relatie, het verlies van die vijf vrienden in korte tijd. Het heeft anderhalf jaar geduurd en het ging soms heel slecht, maar met kleine stapjes kwam ik vooruit. Ik trainde in de sportschool, sliep ’s middags twee uur, dat hielp. En, heel belangrijk: ik moest accepteren dat ik niet alles kan doen wat ik zou willen. Ik heb veel goede ideeën, maar ik heb leren aanvaarden dat de meeste niet de moeite van het uitvoeren waard zijn. Voor iedereen met een burn-out is de vraag: waar zit de ruimte om dingen anders te doen? Die ruimte is er, altijd.”
Jongeren gaan voor het eerst in de geschiedenis láter met elkaar naar bed, omdat ze liever aan hun telefoon zitten dan aan elkaar. Dat is toch gestoord?
Een burn-out komt toch altijd door werkstress?
“Nog zo’n misvatting. Mensen branden niet af vanwege hun werk, maar omdat ze het te druk hebben. Je kunt al opgebrand raken als je het nieuws probeert te volgen. Dat is toch niet te doen? We zitten veel te veel in ons hoofd, worden constant overprikkeld. Aan alle kanten is disbalans. We móéten van alles, maar zijn vergeten waar we diep in ons hart gelukkig van worden. Dát is het probleem.”
Leuk, dat luisteren naar je hart, maar de hypotheek moet worden betaald.
“Mensen gijzelen zichzelf met dat soort ideeën. Als je baas echt zo vreselijk is, waarom zit je daar dan al twintig jaar? Ga iets anders doen. Rationeel nadenken is prima, maar alles begint met gevoel. Dat is evolutionair verdedigbaar: dieren blijken net zo veel te voelen als mensen. Het enige wat ons onderscheidt is dat wij er vervolgens over kunnen nadenken. Verder verschillen we niet zoveel van bavianen. Dankzij onze hersenschors dringen we niet iedereen de geslachtsdaad op, dat is fijn.
Maar ook wij kunnen niet zonder onze soortgenoten en zouden meer naar ons gevoel moeten luisteren. Ga met de billen bloot, onderzoek: wat wil ik nou echt? Dan wordt het gemakkelijker om je gedrag te veranderen.”
Hoe blijf ik weg bij een burn-out?
“Diep van binnen weten we allemaal best wat goed voor ons is: voldoende bewegen, gezond eten, vaker nee zeggen, genoeg tijd nemen om te ontspannen. Klinkt simpel, maar zoals Johan Cruyff zei: iets wat simpel is heel goed doen, is het moeilijkste wat er is.
Begin met die telefoon weg te leggen. Jongeren gaan voor het eerst in de geschiedenis láter met elkaar naar bed, omdat ze liever aan hun telefoon zitten dan aan elkaar. Dat is toch gestoord? Of neem Apple, dat je gaat helpen door het blauwe licht van je telefoon om tien uur ’s avonds te dimmen, zodat je makkelijker kunt slapen. De echte vraag is natuurlijk: wat doe je ’s avonds laat nog met een telefoon in je handen?
Het allerbelangrijkste: kom uit die slachtofferrol. Je moet zelf iets veranderen. Een moeilijke jeugd is geen excuus. Die heeft iedereen gehad.”
Oorspronkelijk gepubliceerd in het Algemeen Dagblad (22 oktober 2019)
Perfect! Uitgelegd. Ik Ben 2 jaar geleden opgebrand, niet lopen, zitten, staan, geluid of licht verdragen.. het was een hel en nu na 2 jaar nog elke dag in teken van de burn out. Eindlijk niemand die benoemd, ik moest de trap op kruipen met handen en voeten, helemaal overprikkeld. Ik had het zo, zo ontzettend druk zakelijk en privé , het is niet 1 ding, het is alles met elkaar en ik vroeg me vaker af, waar gaat dit heen, pfff… en toen kwam de man met de hamer.. en dat was de reset knop … kleine stapjes, vallen en opstaan en dat na 2 jaar nog steeds, ben er nu wel scheitziek van, al dat slapen en bedenken, wat moet wel en wat moet niet, de spontaniteit is er uit, dat is niet leuk maar heb nog veel te leren.